Abstract:

Bu çalışmada sanat ve mimarlık tarihi terminolojisinde yaygın bir kullanıma sahip olan “maksure/hünkâr mahfili” terimi, hünkâr mahfillerinin ortaya çıkışı, ilk örnekleri ile hünkâr mahfillerinin Selçuklu ve Osmanlımimarlığındaki gelişimi üzerinde durulacaktır. “Toplanılacak yer, toplantıyeri” anlamına gelen mahfil terimi ile cami harimi içerisinde özel konuma sahip alanlar tanımlanmaktadır. Mahfil olarak adlandırılan mimari kuruluşlar, etrafıparmaklıklarla çevrili ya da yerden yüksek olarak yapılmışlardır. Genel olarak farklıişlevlere uygun olarak biçimlendirilmişmüezzin, bey-hünkâr ve kadınlar mahfili olmak üzere üç çeşit mahfilden söz etmek mümkün olmakla birlikte; bu çalışmada sadece hünkâr mahfilleri incelenecektir. Hz. Muhammed döneminde yaptırılan Mescid-i Nebevi’de bulunmayan maksure/hünkâr mahfilleri, halifelere karşıgerçekleştirilen suikast girişimlerinin sonucunda bir zorunluluk olarak doğmuştur. Devlet başkanının hayatının korunmasına yönelik bir mecburiyetin sonucunda ortaya çıkan cami içerisindeki bu birimler, dinin siyasallaşmasısürecinde özellikle 11. ve 12. yüzyıllarda yaygınlık kazanmışlardır. Anadolu’da Selçuklu döneminde inşa edilen camilerde görülmeye başlanan hünkâr mahfilleri, Osmanlıdöneminde Sultanlar tarafından yaptırılan camilerin tamamında yer bulan önemli mimari kuruluşlar halini almışlar ve asıl gelişimlerini de Osmanlımimarlığında göstermişlerdir. Özellikle Osmanlıbaşkentlerindeki camilerde inşa edilen hünkâr mahfilleri, inşa edildikleri dönemin mimari ve tasarım anlayışınıen iyi şekilde yansıtan birimler olmanın yanında; çeşitli sembolik ögelerle de donatılarak, siyasi otoritenin cami içerisindeki yansımasıolmuşlardır.

Keywords: