Abstract:

Çeşitli iklimlerde ve açık denizde uzun süreli yolculuklar ve hastalıkların bu yolculuklardaki yıkıcı etkisi, ilaç sandığının ticari veya donanma gemilerinde kullanılmasını zorunlu kılmıştır. Bunların kullanımı onyedinci yüzyıl Avrupasında artık yaygınlaşmış, hazırlanmasıyla ilgili yönetmelikler çıkarılmıştı. Ondokuzuncu yüzyılın başında, tifo, kolera, dizanteri, tropik hastalıklar, iskorbit, verem, frengi, gemi kaptanlarının en korkutan hastalıklardandı. Yaralanmalar, kanamalar, fıtık, seferler sırasında en sık rastlanılan cerrahi sorunlardı. Arşiv belgeleri, Osmanlı gemilerinde onaltıncı yüzyıldan beri cerrahın görevli olduğuna işaret etmektedir. Gemilere ilaç ve cerrahi malzeme içeren sandıkların ilk defa ne zaman alındığını bilemiyorsak da, gemi cerrahının, sefer boyunca ihtiyaç duyacağı ilaç ve malzemeyi yanında bulundurduğuna şüphe yoktur. Onaltıncı yüzyılda gemi cerrahlarının ilaç ve malzemeyi kendilerinin temin etmesi istenirdi. Onsekizinci yüzyılda bu görevin İstanbul’daki bazı hekimlere verildiği anlaşılmaktadır. Nihayet ondokuzuncu yüzyılda, gemilere verilen ilaç sandıklarının eczacılar tarafından hazırlanmış olduğunu görmekteyiz. Bu bildiri, Karadeniz’e ve Akdeniz’e sefere çıkacak olan Osmanlı gemilerine 1830 ve 1831 yıllarında verilmiş olan hekim ve cerrah sandıklarının içeriğini tanıtmaktadır. Sandıkların içeriğini belgeleyen listelerde, tiryaklar, merhemler, yakılar, tozlar, yağlar, haplar gibi farmasötik formları; kusturucular, sürücüler, ağrı kesici ve sakinleştiriciler, kuvvet verici ve ateş düşürücüler yanında hem tedavide hem de cerrahide kullanılacak bir dizi drogu içermektedir. Bu droglar ve formlar, onsekizinci ve ondokuzuncu yüzyıl Avrupa gemilerinde kullanılanlar ile karşılaştırıldığında, dikkat çekici bir benzerlik görülür. Bununla birlikte, Osmanlı gemilerinde kullanılan ilaç çeşidi sayısı, Avrupa gemilerindekilerden daha düşük sayıdadır.

Keywords: