Abstract:

Orhun Türkçesi 7-8. yüzyıllarda Orhun nehri kıyılarında taşlara kazınmış yazıtların dilidir. Bu çalışmada, Orhun Türkçesi metinlerinde, lokatif alanı ve bu alan içinde yer alan fiiller ve diğer biçim birimler Durum Grameri Kuramı çerçevesinde ele alınacaktır. Durum Grameri Kuramı, bir yüklem ile Eden, Nesne, Yer, Kaynak, Hedef gibi durum etiketli bir dizi üye yoluyla bir cümlenin mantıkî biçimini belirleyen bir anlamsal istem kuramıdır. Dil biliminde genellikle üç tür fiil kabul edilir: durum, hareket ve süreç fiilleri. Durum dil bilgisinde fiiller bu üç fiil türünün ifade ettiği olaya katılan üyelerin rollerine ve dolayısıyla sergilediği durum çerçevesine göre sınıflandırılır. Durum çerçevesi; cümlenin önermesinin ya da fiilin anlamının gerek duyduğu anlam durumlarının, fiilin merkeze alınarak, oluşturduğu durum dizimidir. Dolayısıyla fiillerin gerek duyduğu belirli sayıdaki anlam durumunun tespit edilmesi gerekir. Her fiilin anlam durumlarına göre değişen bir anlam alanı vardır. Bu anlam alanları aynı zamanda fiil türleri olarak da belirlenir. Söz konusu anlam alanlardan biri de, lokatif alanıdır. Lokatif fiiller hem durgun lokasyon hem de yönel lokasyonla ilgili bir anlam alanı sunar. Durgun lokatif fiilleri, bir yerde durgun durumda yerleşimi ifade eder. Durgun bulunma yüklemleri bir nesne ve bir yerleşim ister. Durgun lokatif fiilleri genellikle bulunma durum eklerini kullanır.Yönel lokatifler süreç veya süreç-hareket fiilleriyle ilişkilidir. Süreç ve hareket lokatif fiilleri bir yerden diğerine hareketi ifade eder. Hareket lokatifleri genellikle yönel durum eklerini kullanır

Keywords: