Özet:

Birleşik fiiller; bir hareketi karşılamak veya betimlemek amacıyla bir araya gelen, asıl unsuru isim veya fiil olan ve kendisinden sonra yardımcı fiil alan yapılardır. Asıl unsuru fiil olan birleşik fiiller yaklaşma, tezlik, sürerlik ve yeterlilik fiilleridir. Yeterlilik fiillerinde asıl unsur olan fiile zarf-fiil eki getirildikten sonra bil- yardımcı fiili eklenir. Böylelikle “Fiil-[(y)A]+bil-” yapısı oluşur. “Fiil-[(y)A]+bil-” yapısı; -DI, -mIş, -(I)yor, -(y)AcAk, -(A/I)r, -mAlI, -sA ve -A eklerini alabilir ve içinde bulunduğu cümlenin kiplik görünümünü etkileyebilir. “Fiil-[(y)A]+bil-” yapısı yeterlilik fiili olarak adlandırılsa da yeterlilik dışında ihtimal, izin, rica, tavsiye vb. anlam alanlarını da karşılama gücüne sahiptir. Bu durum “Fiil-[(y)A]+bil-” yapısının yeterlilik kipliği dışında kalan diğer kiplik kategorilerini de işaretleyebildiğini göstermektedir. Bizim çalışmamız da “Fiil-[(y)A]+bil-” yapılı cümlelerin Palmer’ın kiplik kategorilerindeki görünümünü belirlemeyi ve “Fiil-[(y)A]+bil-” yapısının yeterlilik kategorisi dışında kalan diğer kiplik kategorilerini nasıl işaretlediğini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Amaçlı örneklemin tercih edildiği çalışmamızda, Kemal Tahir’in Esir Şehrin Mahpusu romanından “Fiil-[(y)A]+bil-” yapısını içeren kırk cümle belirlenmiş ve bu cümleler Palmer’ın kiplik sınıflandırmasındaki kategorilere göre incelenmiştir. Yapılan inceleme neticesinde, “Fiil-[(y)A]+bil-” yapısını içeren yirmi iki cümlenin yeterlilik, dokuz cümlenin ihtimal, beş cümlenin izin, üç cümlenin istek-gönüllülük ve bir cümlenin gereklilik kipliğinde işaretlendiği tespit edilmiştir. Bu çalışmadan elde edilen sonuçların kiplik alanına ve kiplik çalışmalarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: