Özet:

Yüzyıllar boyunca dini statüsünü koruyan Kudüs, sadece dini özelliğinden dolayı değil stratejik konumundan dolayı da siyasi çekişmelerin meydana geldiği bir şehir olmuştur. Siyasi nedenlerle 19.yüzyılda demografik yapısının sürekli değiştiği görülmüştür. Bu dönemde gerek Müslüman gerek, Yahudi ve Hıristiyan tüccarların bir arada yaşadığı, ticari faaliyetlerini gerçekleştirdiği bir ortam haline gelmiştir. Genellikle zeytin, pamuk, sebze ve meyve gibi belli başlı tarım ürünlerinin ticareti yapılmaktadır. 19. yüzyılda Kudüs Mutasarrıflığı dâhilinde bulunan Gazze ve Yafa gibi liman şehirleri Kudüs ticaretinin canlanmasına sebep olmuştur. Nitekim Gazze ve Yafa diğer Doğu Akdeniz limanlarıyla bağlantısı olan önemli noktalardır. Söz konusu bu liman şehirlerinde yasal ticaretin yanı sıra kanuna aykırı ticaret de gerçekleşmiştir. Kudüs Mutasarrıflığı dâhilinde kaçak ticaretin artmasının pek çok sebebi vardır. Özellikle 19. yüzyılda şimendifer hattının Kudüs’e kadar uzatılarak ulaşım ağının geliştirilmesi bu etkenlerden sadece birisidir. Söz konusu yapılan çalışmanın ana amacı: 19.yüzyıl sonları ve 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Kudüs Mutasarrıflığı dahilinde gerçekleşen kaçakçılık faaliyetlerinin sebeplerini ve önleyici tedbirleri incelemektir. Yapılan çalışmanın ana kaynağı olan, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı bünyesinde bulunan Osmanlı Arşivi’nden temin edilen Kudüs’teki kaçakçılığa ilişkin belgelerin 1886 ve 1914 yılları arasında yoğunlaştığı tespit edilmiş ve çalışma bu tarihler arasında sınırlandırılmıştır. Bu bağlamda kaçak ticarete konu olan başta tütün, tuz ve silah olmak üzere çeşitli ürünler tespit edilmiştir. Bu nedenle her ürün kaçakçılığı ayrı olarak değerlendirilecektir. Özellikle kaçakçılığa zemin hazırlayan siyasi ve sosyal etkenler üzerinde durulacaktır. Bu kapsamda arşiv belgelerinin yanı sıra, Osmanlı Devleti’nin iç ve dış gümrük uygulamaları ile ilgili çeşitli araştırma ve inceleme eserler göz önünde bulundurularak Kudüs Mutasarrıflığında gerçekleşen kaçakçılık faaliyetleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: