Abstract:

Çoğu Osmanlı Tarihi çalışmalarında, aşiret ve aşiretsel konfederasyonlar sesleri ve yüzleri olmayan ve temsiliyetleri bulunmayan gruplardır. Çoğu antropolojik çalışma bu metodolojik eksikliği vurgulamıştır fakat bazı Osmanlı tarihçileri bu konuda çalışmalarında halen direnç göstermektedirler. Bu çalışmada aynı bölgenin iki rakip aşiretleri incelenmiştir. Devlet-aşiret ilişkileri sorgulanmış ve modernist-pozitivist görüş kritiğe tabi tutulmuştur. Çalışılan mekânın sınır bölgesi olmasından dolayı bu çalışmamız aynı zamanda sınır çalışmalarının da pratik bir örneğidir. Spesifik olarak Haydaran ve Celali aşiret konfederasyonları hakkında ve onların iki imparatorluk olan Osmanlı ve Qajar İran ile olan politikekonomik ilişkileri 19. yüzyılın sonları çerçevesinde tartışılmıştır. Birlikte var olma ve bir diğerine güç kazandırma Osmanlı-İran sınır bölgesindeki merkez-çevre ilişkisinin doğasını oluşturmaktadır. Bu çalışmada aşiretler ilkel sosyal gruplar değil, politik-bölgesel güçlerdir. Sonuç olarak 19. Yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu’nun kendi toprak kazanımlarını artırma noktasında aşiretleri araç olarak kullandığı savunulmaktadır. Aynı zamanda aşiretlerin devlet ile birlikte çalışması bu aşiretlere güç kazandırmıştır. Bu yüzden merkez-çevre ilişkileri modernist yaklaşımların belirttiği gibi daima karşıtlık üzerine dayalı olmamıştır. Osmanlı hükümeti her ne kadar vilayet yönetimlerini merkezileştirmeye çalışmış olsa da, Osmanlı-İran sınır bölgesinin kuzey bölgeleri de-sentralize olarak kalmaya devam etmiştir. Bu, merkezi yönetimin bir güç kaybına uğradığı anlamını taşımadığı gibi, tam tersine devlet olmayan bir gücün bölge yönetimini dolaylı olarak Osmanlı tarafına kazandırmış olması anlamına gelmektedir. Merkezi hükümet aynı zamanda aşiretlerin askeri kabiliyetlerini de bu şekilde kullanmış olmaktadır. Bu Osmanlı hükümetinin marjinal bir pratiği olmasının tersine, merkez-çevre ilişkilerinin daha gerçekçi doğasını sergilemektedir.

Keywords: