Özet:

XIX. yüzyılda ‘’Alay Hanışası’’ unvanıyla bilinen, ömrü ve yaptığı etki ile Türkistan coğrafyasına mal olmuş, Türk tarihinin bilinen ilk kadın generali Kurmancan Datka’nın (1811-1907), hayatı ve siyasî faaliyetleri bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Kırgız bir ailede bugünkü Kırgızistan’ın ikinci büyük şehri olan Oş’ta 1811’de dünyaya gelen Kurmancan, Türk Tarihinde‘’Datka’’ (General) unvanı ile taltif edilmiş bilinen ilk kadındır. Kurmancan, Hokand Hanlığı’nda üst düzey görevli olan Alimbek Datka ile evlendikten sonra, Hokand Hanlığı’nda ve Kırgız halkının siyasetinde etkin bir konuma yükselmiştir. Eşi Alimbek Datka’nın öldürülmesinden sonra Güney Kırgızistan’daki Kırgızların liderliğini yapan Kurmancan Datka, Hokand Hanlığı’nın 1876’da Rusya’ya ilhak edilmesinden sonra, oğullarıyla birlikte Rus işgaline karşı amansız bir mücadele vermiş, ancak dönemin ağır şartlarını göz önünde bulundurarak onlarla bir anlaşma yapmıştır. Hayatı ve yaptığı faaliyetleri Kırgızlar arasında efsaneye dönüşmüş olan bu müstesna kadın, ülkemizde yeterince tanınmamaktadır. Yaptığımız çalışma ile bu eksikliği bir nebze olsun gidermeyi hedeflemekteyiz. Bunun dışında Türk-İslam dünyasındaki kadının yerinin anlaşılmasında, Kurmancan Datka’nın iyi bir örnek teşkil edeceğini düşünmekteyiz. Ayrıca, çalışmamızın Orta Asya Türk devletleri ile Türkiye Cumhuriyet’i arasında uzun zamandır kurulamayan dinî, tarihî ve kültürel bağların yeniden tesis edilmesine katkı sunacağı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler: