Özet:

Yusuf Atılgan, 1950 sonrası Türk edebiyatının en önemli isimlerinden biridir. Türk romanının pek çok bakımdan özgün ve çok tanınmış eserleri olan Aylak Adam ve Anayurt Oteli’nin ardından kaleme aldığı Canistan, yazarın üçüncü ve son romanıdır. Yusuf Atılgan, romanın “Duruşma”, “Yargıç” ve “Tanık” adlı ilk üç bölümünü yazmış; fakat “Sanık” adlı dördüncü ve son bölümünü tamamlayamadan vefat etmiştir. Bu bakımdan, Canistan, Aydaki Kadın (Ahmet Hamdi Tanpınar) ya da Eylembilim (Oğuz Atay) gibi yarım kalmış, okurun zihninde tamamlanan eserler kervanına katılmıştır. Eserde özgün bir konu ve karakter ele alınmaktadır: Roman, yoksul bir ailenin oğlu olan Selim’in yanaşma olarak verildiği bir çiftlikte çocukluk yıllarını beraber geçirdikleri ağanın oğlu Tokuç Ali ile yıllar sonraki karşılaşmalarını ve Selim’in Ali’yi işkence ile katledişini anlatmakta, dolayısıyla Selim’i zalim bir işkenceci ve Ali’yi de bir kurbana dönüştüren bu süreci irdelemektedir. Selim, roman boyunca kişiliği, ahlâkî yapısı, algıları ve tepkileri bakımından alışıldık roman başkişilerinin çoğundan farklı bir portre çizmektedir. Roman, Selim’in çocukluk arkadaşını işkence ile katletme eyleminin tasvir edildiği çok sarsıcı bir sahne ile açılmış olmasına rağmen, bu vahşice eylemin fâili olan Selim’i, iyilik, doğruluk ve dürüstlük gibi erdemleri temsil eden davranışlar ve eylemler içinde de sergilemektedir. Roman bütünüyle, bu iki zıt kutup arasında, ruhsal, toplumsal ve ahlâkî güdülerinin etkileşimi içinde aktörü hâline geldiği eylemlerle bir anti-kahramana dönüşen Selim’in bu patolojisini yaratan zemini kurmaya odaklanmıştır. Bu makale, Yusuf Atılgan’ın kuramsal açıdan belirgin biçimde ilişkili olduğu varoluşçuluk ve absürt felsefe bağlamında, toplumsal, ruhsal ve davranışsal kalıplarının bileşkesiyle bir anti-kahramana dönüşen roman kahramanı Selim’i, romanın kurgusunu da ele alarak irdelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: