Abstract:

Türkçede yaz- fiili “Günah işlemek, hata etmek, yanılmak, suç işlemek” anlamında Eski Türkçe metinlerden itibaren kullanılan bir sözcüktür. İlk yazılı metinlerde sadece “yazın-“ ve “yazuḳla-“ biçimi bulunan sözcük, Uygurca metinlerde yapım ekleriyle genişletilmiş farklı şekilleriyle kullanım sahasını biraz daha genişletmiştir. Özellikle tarihi lehçelerimizden Karahanlı Türkçesi ve Harezm Türkçesi metinlerinde “yaz-, yazuḳ, yazım, az-, azmışraḳ, azġan, azġanraḳ, azıtġan, azġır, azġuçı, azıt-, yazuḳ ḳıl-, yazuḳ yüdügli, yazuḳluġ bol-, yazuḳsuz, yazuḳlarnı yarlıḳa-, yazuḳḳa uġramadaçı, yazım ḳılmaġu” gibi pek çok biçimiyle isim, sıfat-fiil, isim - fiil, birleşik fiil gibi yapılarda oldukça işlek bir biçimde kullanılmıştır. Bugün Türkiye Türkçesi yazı dilinde yaz- köküne dayanan “yazık” ve “yazıksız” biçimlerinin kullanılmasına karşın bu kökün bir başka biçimi olan “az-“ kökünün ve türevlerinin daha çok kullanıldığı görülmektedir. Bu çalışmada, ilk yazılı metinlerden bu yana “az- / yaz-“ fiilinin anlamı, türevleri ve birleşik yapılardaki şekilleri araştırılmıştır. Bunun için tüm tarihi lehçe sözlükleri ve ilgili metinler taranmış, taranan metinlerden örnek cümleler alınarak fiilin tarihi seyri incelenmeye çalışılmıştır.

Keywords: