Abstract:

Türk edebiyatında oldukça az fantastik kurgu yazılmıştır. Türk yazarların bu türde edebi eserler ürettiğini ancak son yirmi yılda görebiliyoruz. Bu çalışma, 1797 senesinde Aziz Efendi tarafından yazılan Muhayyelât-ı Ledünn-i İlahi adlı kitabın yıllar içindeki ilerleyişini incelemektedir. Bu kitabı ilginç kılan unsur; tür tanımının ve okurlarda yarattığı algının yıllar içinde değişkenlik göstermesidir. Aziz Efendi Muhayyelât’ı 1797 yılında yazmış olmasına karşın kitap, 1852 senesinde Tanzimat Dönemi’nde basılabilmiştir. Halk tarafından sevilmesi ve belirli aralıklarla iki kere daha basılmasına karşın kitaptaki fantastik elementler o dönemin aydınlarını ve yazarlarını pek etkilememiştir. Onlara göre bu kitap, bir an önce terk edilmesi gereken bir eski zaman geleneğine sahiptir. Ne var ki takip eden yüzyılda Muhayyelât, bireysel kurgunun da dâhil olduğı bir halk masalı derlemesi olarak değerlendirilmiştir. Özellikle Andreas Tietze başta olmak üzere, Nihad Sami Banarlı ve Emine Kırcı gibi araştırmacılar kitabın hangi edebi kaynaklardan beslendiğini ortaya koymuştur. 21. Asır’a gelindiğindeyse, Türk fantazi edebiyatının yükselişi bağlamında, kitap bu türün başlangıç noktası olarak nitelendirilmiştir. Zeynep Uysal, gerçekleştirdiği incelemesinde eserin fantazi türüne uygunluğuna bakmış ve Tanzimat yazarlarının olumlu karşılamadıkları bu kitabın aslında Türk edebiyatındaki ilk fantazi eseri olması durumu üzerinde durmuştur. Bu çalışma kitabın dört asıra yayılan tanımlamaları ve değerlendirmelerine yakından bakacaktır. Netice bölümünde ise Muhayyelât’ın hangi kategoride yer alabileceğine yanıt arayacaktır.

Keywords: