Abstract:

Türk dilinde cümle kurgusunun en önemli iki unsuru yüklem ve öznedir. Cümlede bütün işi üstlenen özne, bazı durumlarda ikinci plana atılmaktadır. Cümle kurgusunda öznenin ikinci plana itilmesi veya kullanımdan düşürülmesi edilgenlik olarak adlandırılmaktadır. Öznenin arka plana atılması sürecinde yüklemi oluşturan fiile bazı yapım ekleri eklenmektedir. Türk dil bilgisi çalışmalarında edilgenlik, fiilin çatı kategorisinde incelenmekte ve edilgenlik ekleri ise fiil türündeki yapım ekleri bahsinde edilgen fiil türeten ekler olarak anlatılmaktadır. Bu çalışmada Yeni Uygur Türkçesinde edilgenlik konusu morfolojik ve semantik açıdan incelenmektedir. Amacımız Yeni Uygur Türkçesinde edilgen yapıların oluşumunu eş zamanlı ve art zamanlı örneklerle ortaya koymaktır. Bu bağlamda, öncelikle Türk dilinde edilgenlik konusu üzerine genel görüşler verilecek, sonrasında Yeni Uygur Türkçesinde edilgenlik, morfolojik ve semantik bakımdan değerlendirilecektir. Edilgenlik ekinin kullanılması ya da kullanılmaması durumu, edilgen morfolojili ve etken morfolojili edilgenlikler olarak iki başlığa ayrılacaktır. Ekin kullanılmaması ya da ekin dönüşlü çatıda olması durumu ise semantik açıdan değerlendirilecektir. Ayrıca sıfat fiil eklerinin edilgenlik konusundaki etkisi üzerinde durulacaktır.

Keywords: