Abstract:

Abdullah b. İbâd et-Temimî’ye nisbet edilen İbâziyye fırkası aslında Basra’nın ünlü âlimlerinden Cabir b. Zeyd el-Ezdî el-Umânî tarafından kurulmuş ve sistematize edilerek, Emevîlere yönelik mutedil bir siyaset takip etmiştir. İbâzilik, teşekkül döneminden itibaren itikâdî kimliklerin oluşmasında ve bu inanç sisteminin sonraki nesillere aktarılmasında İbâzî âlimleri rolü yadsınamaz. Fikirlerinde mutedil bir bakış açısı ile diğer dinî gruplarla uzlaşmayı tercih eden bu âlimler, fikir alışverişinde hoşgörüleriyle temayüz etmişlerdir. İbâziliği anlamak için fikrî İtikâdî ve ameli boyutunu bir bütün şeklinde mütalaa edilmesi gerekir. İlk dönem İbâzî âlimler, amelin imanın bir rüknü olduğunu, ahiret hayatının kazanılmasında inanç ve eylemin bir arada olması gerçeğini hep vurgulamışlardır. İbâziler, kendilerini Hâricî bir fıkra olarak anılmalarını istemezler. Tahkîm hadisesinde Hz. Ali’den ayrılan ve Muhakkime-i Ulâ olarak bilinen fırka içinde bulunan Hâricîlerin aşırı grubu olan Ezârika’dan kendilerini ayrı tutarak, Müslüman fırkalar ile mutedil münasebetler içinde olmayı ilke edinerek, İbâzî adı altında ayrı bir grup olarak şekillenmişlerdir. Bu çalışmada erken dönem İbâzȋ düşüncesinin oluşmasında öncülük eden, Abdullah b. İbâz, Câbir b. Zeyd, Salim b. Zekvân, Ebû Ubeyde Müslim b. Ebî Kerîme et-Temimî, Rebî b. Habîb, İbn Sellâm el-İbâzî, Ebû Hafs Amrûs b. Feth en- Nefûsî, Ebî Hazer Yağlâ b. Zeltâf’ el-Vesyanî hakkında muhtasar bilgi verilecektir. Erken dönemde İbaziyye’nin yazı geleneği diğer fırkalara nisbeten daha az gelişmiş olduğundan fırkanın görüşleri ve liderleri hakkında yazılan kaynaklar sınırlıdır. Makalede ilk dönem İbâzî kaynakları tarama yöntemi kullanılacaktır. İbâzilik hakkında kısaca bilgi verildikten sonra, İlk dönem İbâzî âlimlerinden bahsedilecektir. Makaleye konu olan bilginler erken dönemde İbaziyye’nin teşekkülünde önemli rol üstlenen liderlerle sınırlı tutulmuştur.

Keywords: