Abstract:

Akıl yürütme kavramı farklı bilimsel disiplinlerde ve farklı alanlarda açık veya örtük bir biçimde karşımıza çıkan bir konudur. Bu nedenle akıl yürütme üzerine yapılacak çalışmaların dolaylı ve doğrudan birçok alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Genel olarak, akıl yürütme ve düşünme becerisinin birbirinin yerine kullanılmasına rağmen, akıl yürütmenin, düşünmenin daha sistemli ve kurallı bir hali olduğu ifade edilmektedir. Disiplinler arası bir kavram olarak akıl yürütme hem eğitim bilimleri hem de ilgili literatür açısından önemli bir kavramdır. Bu çalışmada akıl yürütme kavramıyla ilişkili olan Türkiye’de hazırlanmış yüksek lisans ve doktora tezlerinde “akıl yürütme kavramının ele alınışının” incelenmesi hedeflenmiştir. Bu çerçevede bu çalışmanın amacına hizmet edebilecek, nitel veya nicel araştırma yöntemlerini kullanarak hazırlanmış, 1998 ve 2017 arasında kabul edilmiş yüksek lisans ve doktora tezleri araştırma kapsamına alınmıştır. Çalışmada veriler doküman analizi tekniğiyle toplanmış ve içerik analiziyle incelenmiştir. Araştırma sonucunda tezlerde akıl yürütmenin bilişsel bir değişken olarak, daha çok fen ve matematik alanlarında akıl yürütmeye ağırlık verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın bir diğer sonucu olarak, her ne kadar sosyal bilimler alanında yapılan çalışmalar, akıl yürütme becerisini sosyolojik değişkenler açısından ele alsa da, akıl yürütmeyi sosyolojik bir değişkenden ziyade bireysel bir değişkenin sosyolojik olgular açısından incelenmesi şeklinde ele aldığı görülmüştür. Elde edilen bulgular doğrultusunda akıl yürütme becerilerinin, düşünme becerileriyle ilişkisi ve ayrımını içeren çalışmaların yapılmasının literatür açısından önemli bir gereklilik olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma sonucunda akıl yürütme becerisinin geniş bir perspektiften ve disiplinler arası bir açıdan ele alınması gerektiği önerisinde bulunulmuştur.

Keywords: