İslamî Türk Edebiyatı sahasında Orta Asya’da Doğu Türkçesiyle yazılan eserlerin önemi büyüktür. Bu eserlerinbir kısmı doktrin bir kısmı da menkıbe türünde yazılmıştır. Menâkıbnâmeler gerek dil gerek muhtevaları açısındandilci, edebiyatçı, ilahiyatçı ve tarihçiler gibi birçok bilim insanının inceleme konusu olmaktadır. Orta Asya Türkleriarasında İslam’ın yayılmasında ve toplumun dinî-tasavvufî hayatını derinden etkileyen mutasavvıf-şair, Yeseviliktarikatının kurucusu olan Hoca Ahmet Yesevi’nin (ö. 562/1166) önemli bir yeri vardır. O, İslam’ı Türkistanbölgesinde halkın anlayabileceği şekilde söylediği öğretici ve eğitici hikmet tarzındaki şiirleri ve yetiştirdiğimüritleri ile yaymıştır. Müritleri tarafından Yesevilik tarikatı ilk Mâverâünnehir sahasına yayıldı. Bir yandan daKıpçak dervişleriyle Türkistan’ın güneybatısından Horasan, Azerbaycan ve Anadolu’ya yayılmaya başladı. OrtaAsya’da Hoca Ahmet Yesevi’nin menkıbeleri ve kerametleri hakkındaki rivayetler ile beraber onun müritleri vedervişlerinin de keramete sahip olduğunu anlatan birçok menâkıbname bulunmaktadır. Aralarında bazı farklılıklargörülse de dinî, tasavvufî ve mistik karakterli bu menâkıbnameler, bölge halkının yaşamında ve inancında hâlâkendini korumaktadır. Onlardan biri de Hoca Ahmet Yesevi’nin ilk haleflerinden olan Hâkim Ata mahlasıylabilinen Süleyman Bakırgani’nin oğlu Sultan Hubbi menkıbesidir. Sultan Hubbi hakkında N. Tosun, Ö. Kaya veKazakistan’da S. Kondıbay, F. Kamalova gibi araştırmacıların çalışmalarında bahsedilmiştir. Araştırmamız SultanHubbi menkıbesinin Kazakistan’da bulunan Çağatayca el yazması temelinde yapılmıştır. Aynı zamanda, Yeseviliktarikatının Mangıstav’da ve bazı araştırmacılara göre Türkmensahra’da da yayılmasında önemli olan HâkimAta Süleyman Bakırgani’nin 3. oğlu Sultan Hubbi’nin hayatı ve kerametlerini, Mangıstav’da Sultan Hubbi’ninyeraltı camii, vadisi ve kuyusu ile ilgili yaygın rivayetler hakkında detaylı bilgi vermek de istenmektedir. Budoğrultuda konuyla ilgili yayınlanmış ilmi çalışmalar ve makaleleri derleme, inceleme, çeviri ve değerlendirmeyöntemleri kullanılmıştır. Amacımız Türk dünyası araştırmalarına katkı sağlayabileceği düşüncesinden yola çıkarakSovyetler Birliği döneminde uzun zaman ulaşılmayan ve bilinmeyen Doğu Türkçesi (Çağatayca) ile yazılmış tarihîmetinlerden Kıssa-i Sultan Hubbi el yazmasını (Almatı/Kazakistan nüshasını) tanıtmaktır.Anahtar Kelimeler: Menâkıpnameler, Yesevilik, Hâkim Ata, Sultan Hubbi, Kazakistan.
The importance of works written in Eastern Turkish in the field of Islamic Turkish Literature in Central Asia is great. Some of these works are written in the form of doctrine. It is the subject of the study of many scientists, such as the literary, theological, and historian. Mutasavvıf-shir, who profoundly influenced the spread of Islam and the religious-tasavvufic life of the society among the Turkish people of Central Asia, Hoca Ahmet Yesevi, the founder of the Yeseviliktarikat, (e.g. 562/1166) has an important place. He has spread Islam with his poems and teachings in the teaching and educational wisdom style that the people can understand in the Turkistan region. The first of them was the worship of the worship of the worship of the worship. On the one hand, the Kıpçak dervis began to spread from the southwest of Turkistan to Horasan, Azerbaijan and Anadolu. In Central Asia, there are many menacetations that tell Hoca Ahmet Yesevi's refugees and righteousness, along with his disciples that his vedervişes also have a ceramite. Although some differences are seen between them, these religious, tasavvufic and mystical characteristic menaclements continue to preserve themselves in the life and faith of the people of the region. One of them is the first descendant of Hoca Ahmet Yesevi, the son of Suleyman Bakırgani, who can be lived by the judge Ata, Sultan Hubbi. About Sultan Hubbi N. Tosun, O. Kaya and S. Kondıbay, F. Kamalova in Kazakhstan have been mentioned in researchers’ work. Our research was done on the basis of the Chagatayca handwriting of SultanHubbi's memorial in Kazakhstan. At the same time, it is also requested to provide detailed information about the life and ceremonies of Sultan Hubbi, the third son of HakimAta Suleyman Bakırgani, which, according to some researchers, is important in the spread in Mangıstav and Turkmensahra, and the widespread rivayets about the Sultan Hubbi's subterranean camii, valley and hole in Mangıstav. In Budoğrult published scientific studies and articles on the subject have been used to compile, review, translate and evaluate methods. Our goal is to introduce the short-early Sultan Hubbi handwriting (Almaty/Kazakhstan nishan) from the historicities written in the period of the Soviet Union long not reached and unknown Eastern Turkish (Chağatayca).Anahtar words: Menâkıpnameler, Yesevilik, Hakim Ata, Sultan Hubbi, Kazakhstan.
Alan : Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler
Dergi Türü : Uluslararası
Benzer Makaleler | Yazar | # |
---|
Makale | Yazar | # |
---|