Abstract:

Odun hammaddesi üretim faaliyetleri kesme, bölmeden çıkarma ve uzak nakliyat olmak üzere üç ana aşamadan oluşmaktadır. Odun hammaddesinin kesildiği yerdeki orman içinden kamyonlarla taşımanın yapılacağı orman yolu kenarına kadar getirilmesi süreci olan bölmeden çıkarma aşaması çok güç, pahalı ve çevresel zararı en yüksek olan aşamadır. Teknoloji kullanımının sınırlı olduğu bu ormancılık faaliyeti özellikle dağlık arazide ekonomik, ergonomik ve çevresel açılardan daha büyük bir önem taşır. Odun hammaddesi üretim giderlerinin % 30’undan fazlasını oluşturan bölmeden çıkarma faaliyetleri çok pahalı bir aşamadır. Ülkemizde yılda ortalama 300 milyon adet tomruk üretilmekte olup bu tomruklar orman içerisinden orman yolu kenarına ortalama 800 metre sürütülmektedir. TÜBİTAK tarafından desteklenen bir çalışmada, dağlık arazide bölmeden çıkarılan tomruklar üzerinde % 10 kalite ve % 15-17 hacim kaybına rastlanması, ülkemizde üretilen 10 milyon m3 üzerindeki endüstriyel ürünün sağlıklı ve ekonomik edinimi açısından konunun önemini göstermektedir. Odun hammaddesi üretimi ağacın kesildiği noktada başlayıp son depoya gelinceye kadar bir dizi aşamadan geçer. Orman içinde gerçekleştirilen kesme-devirme sonrası, ülkemizdeki orman yolu koşulları ile sürütme kolaylığı dikkate alınarak, genelde 4-6 metre boylarında tomruklar hazırlanmaktadır. Bu tomrukların, ağaç kütüğü dibinden en yakın orman yoluna sürütülmesi, yani bölmeden çıkarılması işi güç, tehlikeli, çevreye ve taşınan ürüne zarar verebilen bir işlemdir. Orman yoluna getirilen odun hammaddesinin kamyonlara yüklenmesi, son depolara ulaştırılması ve depolarda boşaltılarak istiflenmesi işleri ise güç ancak çevreye-taşına ürüne çok daha az zarar veren işlerdendir. Ülkemizde son yıllarda artan dikili satış ya da kış kesimi gibi diğer teknikler de bölmeden çıkarma sırasındaki zararları ortadan kaldıramamaktadır. Kısaca bölmeden çıkarma zararları ancak gelişmiş bölmeden çıkarma teknikleri ile mümkün olabilmektedir. Bölmeden çıkarma teknikleri insan gücü, hayvan gücü ve de makina gücü ile yapılabilmektedir. Ülkemizde orman alanlarının genelde dağlık arazide bulunması neticesinde güç arazi şartlarında çalışma durumu, devlet ormancılığı ve teknoloji yetersizliği gibi faktörler sonucu bölmeden çıkarma çalışmaları % 90 oranında insan gücü ile gerçekleştirilmektedir. Bu da kalın çaplı ağır tomruklarda genelde insan gücü ile kontrolsüz kaydırma şeklinde yapılmaktadır. İnsan gücü ile genelde kaydırma şeklinde bölmeden çıkarılmaya çalışılan tomruklarda çevreye (toprağa, fidanlara, kalan ağaçlara vs), işçilere, iş aletlerine ve de taşınmakta olan tomruğa zararlar söz konusudur. Taşınan tomruk üzerinde ortaya çıkan çatlama, kopma, yarılma ile birlikte hemen her tomrukta rastlanan tomruk başlarındaki saçaklanma, pörsüme ve kopmalar en önemli zararlardandır. Sürütülerek orman yoluna taşınan hemen her tomrukta ortaya çıkan tomruk başı zararları baş kesme payları ile giderilmektedir. Tomruk başında her iki taraf için yasal olarak 5’er cm olarak yapılan tomruk baş kesme işlemi neticesinde her tomrukta ortalama % 2 miktar kaybı olmaktadır. Bu oran yılda ortalama 15 milyon m3 tomruk üretimi için 300 000 m3/yıl tomruk kaybına denk gelmektedir. Ülkemizde tomruklar ağacın dibinden en yakın orman yoluna genelde insan gücü ile sürütülmektedir. Bu ilkel sürütme şekli ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Fiberglas malzemeden yapılacak tomruk başlarına uyumlu ayarlanabilir portabl (taşınabilir) kapaklar bu tip ekonomik zararları ortadan kaldırabileceği gibi daha kolay sürütme, çevreye daha az zarar verme gibi avantajlara da sahip olabilecektir

Keywords: