Özet:

Şeytan gözümüzden uzaktır; o bizi görür, biz ise onu görmeyiz onun nerede olduğundan haberimiz olmadan kulaklarımıza fısıldaşır ve bize vesvese yapar. Bunun içinde cevap bulamadığımız " şeytan kimdir ? " sorusu hep zihnimizde kalıcıdır . Yüce Allah , engin rahmetiyle şeytanın kim olduğunu , insanla olan düşmanlığını ve insanların onunla yaptıkları mücadelenin keyfiyetini bizlere öğretmiştir . Bununla beraber bu konuda " şeytan Allah'a karşı geldiğinde ona kim vesvese verdi ? Âdem (a.s)'e secde etmeyi reddettiğinde bir şeytan yoktu ; öyleyse ona kim vesvese verdi? Şeytan Allah'a karşı günah işlediğinde onun şeytanı kimdi ? İnsanın gerçek şeytanı kimdir? " sorusu aklında kalır . Bunun cevabı ise nefistir. Nefis , İblis'e vesvese yapmış ve onu kendisine itaatkar kılmıştır. Böylece nefis, İblis' i en aşağı mertebeye indirmiştir. Nefis , İblis'in Allah 'ın rahmetinden uzak kalmasının kanadının kırılmasının ve Allah'a yakın meleklerden iken cennetten çıkarılmasının sebebi olmuştur. Öte yandan nefis, halden hale değişen mertebeleri vardır. Bunun içindir ki , Kur'an-ı Kerim , nefsin mertebelerini şöyle zikreder; 1.Nefs-i Levvâme : Bu mertebedeki nefis , iyiliği severek yapar, kötülüğü ise istemediği halde işler . Bu nefis hayır ile şer arasında bir mücadele yaşar . 2.Nefs-i Emmâre : Bu mertebedeki nefis, kötülüğü seven ve kötülüğe meyilli olan nefistir . Bu nefis bazen ebedi hüsranla karşı karşıya kalabilmektedir. 3.Nefs-i Mutmainne : Bu mertebedeki nefis, kanaat ederek yaratıcısına teslim olan ve ancak iyi gördüğü ameli işler. Bu nefis vera ve ihlasa sahiptir ve dünya lezzetlerinden sıyrılıp yücelen, kalıcı hayat olan ahiret için çaba gösteren nefistir. 4.Nefs-i Mardiyye ; Bu mertebedeki nefis, kendisine verilenden razı olan ve Allah'ın da razı olduğu nefistir. Bu nefsin mutmain olması , takdir ettiği ve hükmettiğine rıza göstermesini gerektirir. Bunun için bu nefsi hiçbir şey onu hak yoldan çeviremez . Kul , Rabbinden razı olursa Rabbi de ondan razı olur zira Rabbi gücendiren şey , kişinin kulluk dairesinden çıkmasıdır. Bunun için kul kulluğunu bilirse, Allah'ın rızasını hak eder. 5.Nefs-i Zekiyye ; Bu mertebedeki nefis, cihada mahal olan nefis türüdür. Buna göre nefis bedenin her türlü ihtiyaçlarını karşılarsa adi ve dünyevi yani " emmare " olur ve bu nefis , nefis mertebelerinin en aşağısıdır. Eğer nefis, ruhun ihtiyaçlarını karşılarsa ," melekût i" ( mutmainne veya mardiyye ) olur. Bu nefis ise yüce mertebeye sahip olan nefistir . Kur-an'da " nefis" kelimesi 295 " şeytan" kelimesi 88 , "iblis" kelimesi ise 11 yerde geçer . Dikkat edilirse " nefis " kelimesi , Kur'an'da "şeytan" ve "iblis" kelimelerinden daha fazla zikredilmiştir. Bu da taşıdığı mana itibari ile nefsin ne denli tehlikeli olduğunun delilidir . Kur'an-ı Kerim ,"nefis" kavramı için önemli anlamlarını, insana yaptığı etki ve nefis vesvesenin şeytanın vesvesesinden daha çok tehlikeli olduğunu beyan etmiştir . Nitekim şeytanın tuzağı nefsin tuzağına göre daha zayıftır. Bu da, bütün kötülüklerini şeytanın vesvesesine bağlayanlar için cevaptır . Dolayısıyla her günah şeytan kaynaklı değildir. Ancak nefis, kişiye vesvese yapar ve çoğu günahlara onu sürükler . Bunun için insan , şeytandan ziyade nefsine karşı ihtiyatlı olmalıdır . Kur'an-ı Kerim, lafız ve manaya delaleti bakımından " iblis " ile " şeytan " kelimelerinin manaları arasında ayrım yapmıştır. Şöyle ki ; Kur'an, şeytan kavramını şeytanların elebaşı anlamında kullanılmış ki bu da iblisin kendisidir . Kur'an'da " şeytan" kavramı birçok ayette geçmekte olup ve bununla " iblis" kastedilmiştir. Burada ise " şeytan " kavramı ile şeytanların reisi diye kastedilmektedir . Bunun için " iblis" kelimesinin manasından farklı olabilmektedir . Diğer yandan ise Kur'an nassına göre "iblis" ile " şeytan" kavramları aynı manaya da gelebilmektedir. Bazı alimler de " iblis" kelimesini " şeytan " kelimesinin eş anlamlısı olarak kabul etmiştir.

Anahtar Kelimeler: