Özet:

Türkiye Türkçesinde şekil ve zaman ifade eden duyulan geçmiş zaman, görülen geçmiş zaman, şimdiki zaman, geniş zaman, gelecek zaman olmak üzere beş bildirme kipi; sadece şekil ifade eden emir kipi, istek kipi, şart kipi ve gereklilik kipi olmak üzere dört tasarlama kipi vardır. Bu kiplerin ifade ettiği şekil ve zaman günümüzde eklerle ifade edilir. Ancak tarihî yazı dillerinde bazı kipler ekler ile değil, kelime ve eklerden oluşan yapılarla ifade edilmiştir. Bu kiplerden biri de şimdiki zamandır. Tarihî gelişim sürecine bakıldığında Eski Türkçeden hemen sonra müstakil kip hüviyeti kazanmasına rağmen şimdiki zamanın uzun süre sadece ek ile değil, aynı zamanda kelime ve eklerden oluşan yapılarla ifade edildiği görülür. Bu bakımdan şimdiki zamanın ifade şekilleri ilginç bir durum arz eder. Bu çalışmada Türkçenin yazılı kaynaklarla takip edilebildiği ilk döneminden kendisine özgü bir ekle ifade edildiği döneme kadar şimdiki zaman ifadesinde kullanılan ek ve yapılar incelenmiştir. Bunun için öncelikle tarihî Türk yazı dillerinde şimdiki zaman ifadesinde kullanılan ek ve yapılar hakkında bilgi verilmiştir. Bu yapıların Köktürk Türkçesi, Eski Uygur Türkçesi, Karahanlı Türkçesi, Harezm Türkçesi, Kıpçak Türkçesi, Çağatay Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi’ndeki kullanımları tarihî metinlerden alınan örneklerle açıklandıktan sonra söz konusu yapılar benzer ve farklı yönleriyle karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmalar sırasında yer yer bu yapıların varsa çağdaş yazı dillerinde kullanılan kalıntılarıyla aralarındaki benzer ve farklı yönlerine de değinilmiştir. Böylece şimdiki zaman kipinin tarihî yazı dillerindeki ifade seyri verilerek bu kipin kendisine özgü bir ekle ifade edilmeden önceki sürecine mercek tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler: