Özet:

Selçuklu dönem kaynaklarında adına ilk kez Tuğrul Bey devrinde rastlanan Hâcib Erdem, erken Selçuklu devrinde gerek siyasi gerek askerî ve gerekse Selçuklu saray teşkilatında mühim roller icra eden bir şahsiyet olarak ön plana çıkmaktadır. İlk olarak 1059 yılında Tuğrul Bey tarafından Musul meselesinin halli için görevlendirilen emirler arasında yer alan Erdem, Arslan Besasirî’nin Musul kuşatmasında şehri savunmuş ancak dördüncü ayın sonunda şehrin teslimine engel olamamıştır. 1063 tarihine gelindiğinde Hâcib Erdem, Selçuklu veraset meselesine ve taht kavgalarına karışan emir ve ordu komutanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Tuğrul Bey’in veliaht tayinine karşı çıkarak Alparslan tarafına geçmiş ve kendisini devletin kaderine doğrudan etki eden bir meselenin içerisinde bulmuştur. Daha sonra Kutalmış’a karşı Sultan Alparslan’ın öncü birliklerinde mücadele vererek Alparslan’a zaman kazandırmıştır. Bu bağlamda Tuğrul Bey’in veliaht tayini sürecinde ve Alparslan ile Kutalmış arasındaki taht mücadelesinde yer alarak erken dönem Selçuklu tarihinde cereyan eden saltanat mücadelelerinde önemli bir rol oynamıştır. Hakkındaki bir diğer rivayet ise Batınî olduğu iddia edilen bir kişiyi kişisel katipliğine getirmesinden dolayı Sultan Alparslan ile yaşadığı anlaşmazlıkla ilgilidir. Bu görevlendirmeden dolayı Alparslan tarafından uyarılmış ve yapılan atama engellenmiştir. Bu hadise ise, dönemin mezhepsel mücadelelerinin boyutlarının anlaşılması için önemli bir hadisedir. Selçuklu tarihinde önemli roller icra eden Hâcib Erdem ile ilgili günümüze kadar herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmanın amacı Hâcib Erdem’in devlet ve saray teşkilatındaki yeri ve öneminin ortaya konulmasıdır. Bu çalışmanın, Sultan Tuğrul ve Alparslan devirlerinin önemli devlet adamlarından birisi olarak Hâcib Erdem hakkındaki muhtelif çalışmalar için bir kapı aralayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: