Özet:

Türk Hakanlığı VIII. asırda İslâm’ın coğrafyası dışında kurulmuş, X. asrın ilk çeyreğinde İslâm’ı kabul etmiş ve bu din üzerinde yeniden siyasî birliğini temin ederek, XIII. asrın ilk yıllarına kadar siyasî varlığını devam ettirmiş bir Orta Asya Türk devletidir. İslâm’ın batısı Kuzey Afrika’da X. asrın hemen başlarında Şîa, Fatımîler nezdinde büyük bir güç olarak ortaya çıktı. Bununla da kalmadı, dâîleri İslam’ın en doğusunda Mâverâünnehr’de dahi hatırı sayılır bir nüfuz kazandı, hatta İslam’ın bölgedeki Sünnî-Hanefî temsilcisi Sâmânî devletinin başındaki Emîr Nasr ’ın Şîa mezhebine geçip geçmediğinin tartışıldığı yahut şüphesine dayalı saray oyunlarının döndüğü bir ortam yaşandı. Ebû Mansûr Mâtürîdî (ö.944) bir yıl daha yaşasaydı, Sünnî İslâm’ın en tepesinde bulunan Bağdâd’daki Abbâsî Hilafeti’nin Şiî Büveyhîlerin hâkimiyeti altına girdiğine şahitlik edecekti. Özetle, övünçle Hanefî mezhebinin kalesi olarak görülmüş Mâverâünnehr de düşecek miydi? Ebû Mansûr Mâtürîdî’nin çalışmaları, öğretisi veya Hanefî-Mâtürîdî ekolü ve öğrencilerinin rolü bu noktada Mâverâünnehr’de Hanefi mezhebine yeni bir ivme kazandırarak, çökme alametleri gösteren Sâmânî yönetiminden ziyade Seyhun ötesinde Türk Hakanlığı ülkesinde dalgalar halinde İslam’a giren Türklerin mezhebî rengini belirlemek ve Sünnî İslam’ın ihtiyacı olan taze kanı sağlamak olmalıdır. Bu makalede, söz konusu gelişmeler, hakanlığın dinî siyaseti ve Maverâünnehr’deki Mâtürîdî âlimlerin rolü çerçevesinde detaylandırılarak irdelenecek, bazı sonuçlara varılmaya gayret edilecektir

Anahtar Kelimeler: