Özet:

Diyarbakır vilayetinde vergi toplama işlemleri sırasında toprak tasarrufu ve ona bağlı üretim ilişkileri, sosyal zümreler, şahıslar ve yerleşim birimlerinden halk ile askeri sınıf arasında ortaya çıkan anlaşmazlıklar; Diyarbakır Ahkâm defterleri incelenerek ve bu konudaki diğer kaynaklardan istifade edilerek ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın konusu olan dönem incelendiğinde Osmanlı Devlet anlayışının kanun riayeti, kanunların uygulanışı, halkın karşılaştığı haksızlıkları üst mercilere ve idareye karşı dava hakkı olan reayanın rahatlıkla şikâyetlerde bulunduğu belirtilmeye çalışılmıştır. Yetkililerin ise şikâyetleri kanun, adalet ve ahlak prensipleri bağlamında icra etme zorunda oldukları ve bu konularda sık sık adaletnameler ve fermanlar yayımladığı gerçeği belirtilmiştir. Vergi düzenini teferruatlı bir şekilde kısım, sınıflar, zümreleriince ayrıntısına kadar kayıt altına alarak ve kayıtlar doğrultusunda yapılan iş ve işlemlerin suiistimallerin nasıl engellendiğine vurgu yapılmıştır. Ehli örfün vergi tahsilatı sırasında fazladan vergi tahsili ile vergi muafiyeti olan zümreleri ve görevlilerden fazla para ve diğer haksız kazanç elde etme yoluna gidenlere de değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler: