Özet:

Değerler sosyal ve kültürel sistemin tüm bileşenleriyle etkileşim halindedir. Bilhassa değeri güçlü bir inanca dönüştürmesi bakımından dinin özel bir anlamı vardır. Din ve değer ilişkisi, birbirine ihtiyaçları bakımından uzunca bir zamandır insan ve kültür bilimlerinin konuları arasında yer almaktadır. Kökleri pozitivist düşünceye uzanan sosyolojinin değer ve inanç gibi kavramları bir olgu olarak ele alıp incelemesi ise kolay olmamıştır. Özellikle değer nosyonu, değişebilir doğası dolayısıyla yöntem bilimsel olarak incelenebilir bir olgu olarak görülmemiştir. Sosyolojik düşüncenin çeşitlenmesi, farklı metodolojik paradigmaların toplumbilimde kabul görmesi, sosyolojik gözlemde dikkatin nesneden özneye, olgudan aktöre geçmesi değere olan bakışı da değiştirmiştir. Bu çalışma da din ve sosyal değer kavramlarını kendine esas almıştır. Değer kavramı, farklı bilimlerdeki sözlük anlamları ile kelimenin sözcük anlamına ve kökenine bağlı olarak ilişkili olabileceği diğer kavramlar bakımından ayrıntılı şekilde ele alınmıştır. Sosyal değer kavramının teorik temelleri, sosyolojik karşılığı, değerin toplumdaki fonksiyonları ile din ve değerin diğer sosyal kurumlarla olan işlevsel yönü incelenmiştir. Sosyal değerlerin bireydeki gelişimi ve toplumdaki görünürlüğü rol, statü, sosyalleşme gibi kültürel sistemin dinamik ögeleriyle birlikte anlatılmıştır. Değerlerin sosyolojinin bir konusu olabilmesi için ölçülebilir olması önemlidir. Bu sebeple çalışma boyunca farklı ülkelerde yapılmış nicel çalışmalara yer verilmiştir. Psikoloji, sosyal psikoloji, sosyoloji ve felsefedeki değer sıralamaları ve sınıflandırmaları incelenmiştir. Bu sayede soyut ve öznel yönleri ile bilinen bir kavramı sosyoloji için incelenebilir hale getirmek ve sınırlarını belirlemek amaçlanmıştır. Değerler hem beşeri bilimler hem de fen bilimleri tarafından ele alınmıştır. Felsefede değerler nesnel-öznel oluşu, hiyerarşisi ve kaynağı dikkate alınarak incelenmiştir. Sosyoloji ise değerin toplumsal açıdan olgusallık sorununu irdeler. Ayrıca bir sosyal olgu olarak değeri konu edinen araştırmacının tarafsızlığı problemi üzerinde durur. Bu çalışmada ise değerlerden bağımsız bir sosyolojinin imkânı üzerinde durulmuştur. Öncü sosyologların öznel değerlendirmelerden ne derece kaçınabildikleri sorgulanmıştır. Sosyoloji, hukuk ve ahlak gibi normatif bir bilim olmamasına rağmen değerleri neden incelemelidir sorusu da çalışmanın temel problemleri arasında yerini almıştır. Bunun için değerlerin toplumsal işlevleri bakımından önemine dikkat çekilmiştir. Makro seviyede ve mikro seviyede toplumsal yapı açıklamalarında değerlerin yerinin ne olduğu sorusu Parsons, Weber, Durkheim ve Pareto gibi teorisyen sosyologların fikirlerine başvurularak açıklanmaya çalışılmıştır. Yine öncü teorisyenlerden Rokeach ve Schwartz’ın değer teorilerine başvurulmuştur. Tüm bunlar yapılırken çalışmada din ve değer kavramlarının sınırları sosyolojinin ilgi alanı içerisinde tutulmuştur. Bunun yanı sıra değerin kaynağı ve tasnifi konusunda felsefi ve psikolojik açılımlara da yer verilmiştir. Çalışma, değer olgusuna farklı bakış açıları geliştiren pozitivist, anlamacı, yapısalcı, maddeci sosyologların görüşlerini toplu bir okuma ve değerlendirme çabası olarak düşünülebilir. Modern sosyolojinin kuruluş yıllarında ontolojik ve epistemik olarak dışladığı değerlerin zamanla kazandığı anlam ve önemin tespiti çalışmanın ortaya koyduğu sonuçlar içerindedir.

Anahtar Kelimeler: