Abstract:

Araştırma etik kurulları, bilimsel çalışma önerilerini incelemek, etik standartlarını değerlendirmek, katılımcıların, araştırmacıların ve üniversitelerin hak ve güvenliklerini korumakla görevlidir. Bu araştırmanın amacı Türkiye’deki etik kurulların, özellikle sosyal bilimler alanındaki kurulların yapısını, faaliyetlerini incelemek ve işleyişle ilgili durum tespitinde bulunmaktır. Araştırmanın amacı doğrultusunda 2021 Haziran-Ağustos aylarında üniversitelerin mevcut web sayfaları incelenmiştir. İncelenen 201 üniversitenin 127 tanesi devlet üniversitesi, 74 tanesi ise özel/vakıf üniversitesidir. Etik kurulu bulunan üniversite sayısı 181 iken bu üniversitelerden 96 tanesinin sosyal bilimler alanındaki araştırmaların ele alındığı sosyal bilimler alanına özgü bir etik kurul bulunmaktadır. Bazı üniversitelerin yalnızca sosyal bilim araştırmalarına ayrılmış etik kurulları olmayıp sosyal bilimcilerin araştırmaları, diğer bölümlerin içindeki kurullar (örn., tıp fakültelerindeki kurullar) tarafından gözden geçirilmektedir. "Yök Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi"ndeki belirsizlik nedeniyle, etik kurulların adları, yapı ve görevleri farklılık gösterebilmektedir. Örneğin, kurulların büyük bir kısmı etik ihlallere odaklanırken bir kısmı da bilimsel araştırma etiği (örneğin, önerilen çalışmaların bilimsel değerini ve yararlarını/risklerini değerlendirmek) ve katılımcının korunmasını içeren konuları (örneğin, bilgilendirilmiş onam alınması ve katılımcıların haklarının korunmasının sağlanması) ele alabilmektedir. Bazı kurullarda insanla araştırma deneyimi olmayan ve araştırma metodolojisi hakkında sınırlı bir anlayışa sahip üyelerin araştırmaları değerlendirdiği görülmektedir. Bu sonuçlar ışığında kurulların adları ve işleyişinde tutarlılık olması, kurul üyelerinin görev ve niteliklerinin açık bir şekilde tanımlanması, YÖK’ün yer aldığı ulusal bir kurul tarafından denetlenmesi ve böylece Türkiye'deki tüm üniversiteler tarafından izlenecek ülke çapında bir standart oluşturulması önerilmektedir. Amacımız, sosyal bilim araştırmacılarının önerilerinin, insan katılımcıları içeren araştırma deneyimine sahip üyeler tarafından gözden geçirilmesini sağlamaktır. Böylece araştırma etik kurulları, genç araştırmacılarımıza, kaliteli çalışmalar tasarlayabilmeleri için önderlik etmiş olacaktır.

Keywords: