Özet:

Yelken bezi, Osmanlı Devleti'nde özellikle Tersane-i Amire, Tophane, Baruthane,Mehterhane, Kayıkhane-i Hassa ve Aşiyan-ı Hassa gibi resmi kurumlarda yaygın bir kullanım alanına sahipti.Bu kurumlarda bazen donanma gemilerinin yelkenlerini teçhiz etmekte bazen barutların kurutulmasında bazen saray kayıklarına ait yelkenlerinin yenilenmesinde bazen de kayıkların muhafaza edildiği Kayıkhane'nin üzerini örtmek maksadıyla kullanılmaktaydı.Mehterhane'de ise daha çok mehter çadırları kurmak amacıyla değerlendirilmekteydi.Tersane-i Amire yelken bezinin depolandığı yer olarak bütün bu kurumların yelken bezi ihtiyacını karşılardı. Yelken bezinin istenmesi, finansmanı ve taşınması fermanlarla belirlenmiş bir bürokratik süreç gerektiriyordu. Yelken bezi ve onun hammaddesi olan pamuk ipliği bazı kazaların ahalileri için hem bir geçim kaynağı hem de devlete karşı bir yükümlülüğün adıydı.Mesela Kale-i Sultaniye, Gelibolu ve Boğazhisarları ahalileri bu işi hem avarız yükümlülüklerinin bir karşılığı olarak hem de geçim kaynağı olarak sürdürmekteydiler.Devletçe belirlenmiş miktarda bezi her sene dokuyup tersane emini tarafından atanmış mübaşire narh fiyatı üzerinden teslim ederler bundan sonra artanı ise kendi ihtiyaçları için piyasa fiyatı üzerinden tüccara satarlardı. Önemine binaen devletçe satın alınacak yelken bezinin rayiç fiyatını devlet belirlerdi. Osmanlı Devleti'nde büyük ölçüde pamuktan imal edilmiş olan yelken bezi ketenden de imal edilmekteydi. Pamuktan mâmul iplikten meydana gelen bezler daha sık dokunabildiği için gözenekleri küçük olup rüzgarı daha fazla tutabilmektedir.Bu durum onun daha işlevsel olmasını sağlamaktadır.Ayrıca ülkenin iklimi ketenden çok pamuk yetiştirmeye uygundur. Batı Anadolu ovaları ile Çukurova ve Makedonya bu alanda ön plana çıkmış bölgelerdir. Buranın iplik üreticileri de tıpkı yelken bezi üreticileri gibi rişte-i penbe olarak isimlendirilen pamuk ipliğini avarız yükümlülüğü karşılığı üretmekle yükümlüydüler. Yelken bezi donanmanın "a'zam ihtiyacı" ve "gemilerin kanadı" olarak görülmesi nedeniyle kendi kaderine ya da tesadüflere bırakılmayacak bir ürün olmuştur.Bu nedenle de sayısız ferman, ilam, buyuruldu ve tezkireye konu olmuştur. Anahtar Kelimeler: Yelken bezi, Osmanlı donanması, mayistra,Tersane-i Amire,Boğazhisarları

Anahtar Kelimeler: