Özet:

Bu çalışmanın temel amacı İslam coğrafyasında yaşanan göç ve mülteciliğin sosyolojik sebep ve sonuçlarını göç kuramları çerçevesinde incelemek olarak belirlenmiştir. Bu anlamda, çalışmada öncelikle göç kuramlarına değinilmiş ve bu kuramlar çerçevesinde İslam coğrafyasında meydana gelen göç hareketleri irdelenmiştir. Bunu takiben göçlerin sosyolojik sonuçları da bu çalışma kapsamında ele alınmıştır. Araştırma sonuçları göstermiştir ki 19. yüzyıl ile birlikte genellikle iç veya dış savaş temelli olan ve Müslümanların göç etmesine ve aynı zamanda Müslüman ülkelerin göç almasına sebep olan birçok toplu göç hareket yaşanmıştır. Buna göre İslam coğrafyasında yaşanan göçler ilk olarak Petersen’in 5 Göç Tipinden Zoraki (forced) Göçler kuramı ile açıklamak mümkün olduğu sonucuna ulaşılmıştır. İslam coğrafyasında yaşanan göç olgusunu açıklayan bir diğer teori ise Merkez-Çevre teorisi olarak belirlenmiştir. Ülkeleri, çevre ülkeler ve merkez ülkeler olmak üzere iki bölüme ayıran bu teoride, merkez ülkeler çok gelişmiş ve göç alan; çevre ülkeler ise az gelişmiş ya da gelişimi hâlihazırda sürmekte olan ülkelere karşılık gelmektedir. İslam coğrafyasında diğerleri kadar etkili olmasa da yaşanan iki önemli göç olgusu daha bulunmaktadır. Bunlardan ilki daha önceden göç etmiş aile veya yakın çevre insanları ile birlikte olabilme arzusundan kaynaklanan göçler ve diğeri ise kişisel kararlara bağlı olan serbest göç tipleridir. Bu göçlerden ilki ilişkiler kuramı ile daha net bir şekilde açıklanırken diğeri ise yine Petersen’in 5 Göç Tipinden “serbest göç” kuramıyla açıklanmaktadır. Savaşlar ve baskı neticesinde göç etmek zorunda kalan halk çok çeşitli sosyal travmalar ile karşılaşmaktadır. Bu travmaların ilki göç etmek durumunda kalmak ile başlamakla beraber, göç ediş sırasında ölüm ile bile karşılaşılıyor olmasıdır. Bu çeşit zorlu şartlarda yaşanılan göç sonucunda varılması hedeflenen ülkeye gelindiğinde de sorunlar bitmemekte daha da ço- ğalmaktadır. Diğer sebeplerden dolayı göç eden bireyler için de sosyal sorunlar oldukça fazladır. Bu sorunların en başında ise yerli halk ile uyum gelmektedir.

Anahtar Kelimeler: