Özet:

Tarihte kurulmuş olan her devlet için, idaresi altna alacağı ya da yasama ve yürütme/yönetm sürecinde yetki vereceği insanlara, yani tebaasına yönelik belli kriterler söz konusu olmuştur. Bu yapı, ulus devlet yapılanmasında içerik olarak bazı değişikliklere tâbi olmuş olsa da hala devam etmektedir. Zira devletn koruması altnda, kimlerin çeşitli hak ve yükümlülüklere sahip olacağı, bir diğer ifade ile vatandaşlık statüsünün kime verileceği birtakım özelliklere bağlı tutulmuştur ve tutulmaya devam etmektedir. Kimin, nasıl, hangi gerekçelerle ve ne gibi özellikleri taşıması durumunda devletn muhatabı kabul edileceği noktasından hareketle, tebaadan ‘birey’e ve ‘vatandaşlık statüsü’ne geçiş ile bu süreçte birey-devlet ilişkisi, Türkiye Cumhuriyet kuruluş sürecinin en önemli konularından birini oluşturur. Bilindiği gibi yalnızca Türkiye Cumhuriyet değil, 20. yüzyılın başlarında kurulan tüm devletler, zamanın ideolojik, entelektüel, siyasi, ekonomik birikim ve yönelimlerinden etkilenerek oluşturulmuştur. Ulus devletleşme sürecinde, üzerinde yaşanılan ve paylaşılan toprağa dayalı aidiyet biçimiyle ilintli ve ırk, etnisite, dil veya din birliği parametreleri ile şekillenmiş olan stratejiler benimsenmiştr. Dolayısıyla her devletn, ulus ve devlet inşasında belirli kriterleri esas almak kaydıyla kendine bir strateji belirlemiş olduğu gerçeği, günümüzde ileri sürülen yeni vatandaşlık algı ve anlayışı netcesinde vatandaşlık hakları iddialarının sadece Türkiye’ye özgü olmadığını göstermektedir. Ancak her devlet, bireylerin hak iddialarına, kendi siyasi geleneklerine rengini veren ideoloji temelinde cevap vermektedir. Ulus devlet yapılanması, günümüzde etnik kimlik, din ve kültür gibi alt kimliklerin öne çıkarılmasıyla çeşitli meydan okumalara maruz kalmaktadır. Bir anlamda kriz olarak yorumlanabilecek bu dönem, aslında yeni bir sistem arayışını işaret etmektedir. Zira tarih boyunca tüm devlet yapılanmaları ve aidiyet biçimleri bu tp kriz süreçlerinin sonucu olarak ortaya çıkmıştr. Bu çalışma günümüz Türkiye’sinde gündeme gelen çeşitli yeni hak taleplerini anlamaya zemin teşkil etmesi bakımından Osmanlı devlet-toplum ilişkisi ile bağlantlı olarak Türkiye Cumhuriyet vatandaşlık yapılanmasını incelemeyi amaçlamaktadır. Türkiye örneğinde ulus devletleşme sürecinde vatandaş tanımına giren toplumsal kesimler, Osmanlı devlet yapılanması ve millet sistemi ile karşılaştrmalı biçimde ele alınacak ve ardından iki farklı ekol olarak kabul edilen Fransa ve Almanya vatandaşlık sistemleri karşısındaki konumu değerlendirilecektr.

Anahtar Kelimeler: