Abstract:

Araştrmanın amacı bugüne kadar onlarca araştrmacı tarafndan araştrılmış ve hakkında onlarca kitap yazılmış Peygamber’in kızı Hz. Fatma hakkında son sözü söylemek değildir. Tersine bu araştrmanın amacı bu konuya bazı araş- trmacıların baktğı zaviyeden değil de daha ziyade bütün büyük insanlar da olduğu gibi Hz. Fatma özelinde de vuku bulan, artk bir külte dönüşmüş olan İslam inancındaki efsaneleşmiş Hz. Fatma olgusuna sosyolojik ve antropolojik açıdan bir ışık tutabilmektr. Araştrmanın konusu ve kapsamı da Şiilikteki Hz. Fatma inancıdır. Kült (Latnce cultus, Fransızca culte) Kutsal olarak bilinen varlıklar çerçevesinde oluşmuş, saygı, tapınma, dua, kurban ve ritüeller gerektren, özel yer ve zamanlarda, bayram ve törenleri bulunan, kült araçlarıyla cemaat ve liderlerini içeren inançlar ve tapınışlardır. Topluluğun başat ya da Ortodoks dinsel gelene- ğinden sapan dinsel hareket ya da örgüt tpidir.(Emiroğlu & Aydın, 2003: 519) Marian W. Smith’in kullandığı bir tpolojik kavramlaştrma olarak kült, “nispeten küçük ve heterodoks, her zaman olmasa da genellikle dini, kesin olarak da hareket saikıyla güdülenmiş, grup hareketlerine ya da hareket amaçları olmasa ve ibadet hayatnda herhangi bir yenilik çağrıştrmasalar bile ve gizli ya da açıktan hareket etseler bile daha büyük dini bir gelenek içerisinde belirli bir ritüelle kendilerini ayırt eden insan topluluklarının oluşturduğu hareketleridir. (Coşkun, 2004: 89). Emiroğlu ve Aydın’ın kült terimini oldukça ayrıntlı ve dikkatli bir biçimde inceledikleri daha sonraki satrlar dikkatlice incelenince kült ile ilgili aşağıdaki tespitleri yapmak mümkündür. (Emiroğlu & Aydın, 2004: 519-520.) Topluluğun hareket saikıyla güdülenmiş olması kült kelimesinin tanımında öncelik teşkil etmektedir, ancak kült hareket saikı dışında da belli ritüellerle kendilerini diğer topluluklardan ve onların inanç biçimlerinden ayırt eden yanlarının bulunması da bir dini grubun yine kült tanımı kapsamına girmesi için yeterlidir. Emiroğlu ve Aydın’ın tanımında bir inanç biçiminin kült olarak adlandırılabilmesi için, o inanç biçiminde aşağıdaki unsurların var olması şart koşulmaktadır. • Kutsal olarak bilinen varlıklar, • Bunlara saygı, • Tapınma, • Dua, • Özel ritüeller, • Bu cemaatn liderlerini içeren inanç ve tapınış, • Ayrıca bu inanç biçiminin Ortodoks dinsel geleneğinden farklılaşan dinsel bir hareket ya da örgüt tpi olması, gerekmektedir.İşte bu meyanda belirtmek gerekirse Hz. Fatma’nın Şiilikteki konumu diğer mezheplerdeki konumundan çok daha farklı bir yere oturtulmuştur ki bu çalış- manın asıl konusu da budur. Şiilikteki konumu itbarıyla Hz. Fatma hem bütün topluluğu hareket etrici bir güç hem de Şii toplumunun inanış biçimleri ve bazı ritüelleri itbarıyla kendilerini diğer inanç gruplarından ayırt etmelerinin temelinde yatan kaynak olması hasebiyle kült biçimindeki bir inanışı ve yine aynı biçimli bir sosyal hareket temsil etmektedir. Şiilikte Hz. Fatma ve Ehl-i Beyt’e verilen önem, İslam’ın Ortodoks inanç biçimi kabul edilen Sünnilikten farklı olarak, mezhebin merkezine Ehl-i Beyt’i ve onların imametne duyulan inancı yerleştren bir bakış açısını da sergilemektedir. Bununla Şiilik yahut dar anlamda söylemek gerekirse onun bir kolu olan Caferilik, Ehl-i Beyt’e duyulan saygı, bağlılık, onların imametni kutsama anlamında bir inanış boyutu taşıması hasebiyle, kanaatmizce Caferilik ve Şiilikte bir Fatma kültü mevcutur. Çünkü Caferilikte Hz. Fatma’ya yüklenen önemli rol, Ortodoks inanç olarak kabul edilen Sünnilikte mevcut değildir. Hz. Fatma’nın hayatyla ilgili tarihsel detayları tarihçilere bırakarak, onu artk efsane bir şahsiyet, bir kült haline getren Şii hadis külliyatndaki kendisiyle ilgili rivayetlere yani Kuranda ve hadislerde Hz. Fatma’nın nasıl yer aldığına kısaca bakalım. Ancak şunu belirtmekte yarar vardır ki bizim burada amacımız kesinlikle hadislerin senet yahut metn tenkidini yapmak değil, bilakis onların sosyolojik tabanda nasıl etki yaptğına araştrmamızın izin verdiği ölçüde değinmektr. Bu araştrmanın asıl amacı bir tarihsel kişiliğin vefatnın ardından nasıl olağanüstü bir kişiliğe dönüşebildiğini anlatmaktr. Bugün artk Hz. Fatma tarihsel bir kişilik olmaktan ziyade efsanevî özellikleri haiz olağanüstü bir kişiliktr.

Keywords: