Abstract:

1902 yılında Bosna’da doğan Muhammed Tayyib Okiç, ilköğrenimini 1913, orta öğrenimini 1916 tarihinde tamamlamıştır. 1920 yılında Okruzna Medresesinden, 1925 yılında İslâm Hukuku ve İlahiyât mektebinden mezun olmuştur. Pek çok dil bilen Okiç, 1945 yılında Türkiye’ye iltica etmiştir. Çeşitli üniversitelerde ders vermiş, çok sayıda talebe yetiştirmiş, çeşitli eserler yazmış ve 1977 yılında vefat ederek Saraybosna’da defnedilmiştir. Kritik kelimesi, eleştirmek, tenkit etmek, kusurlu görmek ve benzeri anlamlar için kullanılmaktadır. Hadis ilminde, kritik kelimesinin karşılığı tenkittir. Tenkid kelimesi, herhangi bir şeyin iyisini kötüsünden ayırmak, ayıklamak için gözden geçirmek ve bir şeyin kusurunu tespit etmek için kullanılan bir isimdir. Hadis usulüne göre tenkid ise, herhangi bir hadisin sıhhat derecesini tespit etmek için senet ve metnini incelemeye tabi tutmaktır. Yani sahih hadisleri zayıf hadislerden ayırmak, ravilerin güvenilir veya güvenilmez oldukları kanaatine varmaktır. Bir hadisin senedi yoksa onun hadis olma ihtimalini araştırmaya gerek görülmemiştir. Bir hadisin senedi zayıf veya mevzu ise, o hadisin metni sahih olsa bile, sağlam olarak kabul edilmez. Bununla beraber sadece senedin sıhhatini ölçü alıp metni de buna dayanarak sahih kabul etmek doğru değildir. Çünkü senedin sahihliği, her zaman metnin sahihliğini gerektirmez. Hadis hem sened hem de metin açısından hadis kriterlerine uygunsa, o hadis sahih kabul edilir. Şayet hadisin metni hadis kriterlerine uygun değilse, o hadisin isnadı sahih olsa bile, zayıf kabul edilir ve delil olarak kullanılmaz. Okiç, hadis tenkidinin, hadis uydurma faaliyetlerine karşı gerekli bir tedbir olduğunu ileri sürerek, hadis kritiğinin gerekliliğini şöyle dile getirmiştir: “Hadislerin gerek itikadata gerekse muamelata taalluk etmelerinden dolayı bunların, yalnız sahihlerini seçebilmek maksadı ile ince tenkid usullerine başvurmak İslâmiyet’in genel menfaatleri hesabına son derece lüzumlu görülmüştür.” Ayrıca Okiç’e göre hadis kritiğinin başlangıcı, çok eskilere dayanmaktadır. Onun öne sürdüğüne göre, hadis tenkit disiplininin, şifahi dahi olsa sahabe döneminden başladığına dair pek çok bilgi vardır. Örneğin Hz. Ali hadis nakledenlerden, rivayetlerinde doğru söylediklerine dair yemin etmelerini istemiştir. Buna göre sahabiler, ilk hadis münekkitleri olarak kabul edilebilir.

Keywords: