Özet:

Mu‘tezile, İslam düşünce tarihinin en önemli Kelâmcılarından oluşan bir ekoldür. İslam düşünce tarihinin teşekkül sürecinde de büyük katkıları olmuştur. Bu ekol nassların yorumunun akılla bilinebileceğini savunmasıyla da tanınmaktadır. Yine bu ekol, içerisinde farklı fikri eğilimleri ve dini görüşleri barındırması da önemli özelliklerinden biridir. Akılcı ve eleştirel bir yöntemi uygulayıp diğer din ve medeniyetlerle karşılaşma sürecinde ortaya çıkıp entelektüel bir mücadelede bulunmaları akıllarda yer etmiştir. Ayrıca diğer Kelam ekollerinin de üzerinde durduğu tevhid konusunda özellikle Ehl-i sünnet ile çok tartışmıştır. Fakat benimsediği sistemi İslam toplumuna kabul ettirmekte başarılı olamamıştır. Birçok ekol gibi Mu‘tezile de kendi içerisinde görüş ayrılıklarına gitmiştir. Bu farklılaşma neticesinde Emevîler döneminde Basra'da etkin konumda olup “Basra ekolü” olarak tanınan ve Abbâsîler döneminde Bağdat'ta etkin konumda olup “Bağdat ekolü” olarak isimlendirilen Mu‘tezilî iki ekol görmekteyiz. Mezhepler Tarihi ve Kelam İlminde ekoller incelenirken bu ekollerin teşekkülünde nelerin etkili olduğu üzerinde durulur. Mesela çevresel, kültürel ve sosyal yapının ekollerin oluşmasına etkisi gibi. Basra Mu‘tezile’sinin önemli âlimlerinin hayat hikâyelerine bakıldığı zaman aynı çevrede yetişmeleri ve baba-oğul, hoca-talebe, dayı-yeğen olmaları dikkat çekicidir. Ayrıca Basra ekolünün benimsediği fikirlerin Bağdat ekolüne nazaran Ehl-i Sünnete daha yakın olması da bu ekolün karakteristik özelliklerinden birisi olarak görülmektedir. Mu‘tezile doktrininin günümüze ulaşmasını sağlayan iki ana damardan biri olan Basra ekolü makalemizin konusunu oluşturmaktadır. Basra Mu‘tezile ekolünden önemli âlimlerin hayatlarını ve Bu ekolün karakteristik özelliklerini incelemek makalemizin hedefi olacaktır.

Anahtar Kelimeler: