Özet:

Rusya 20. yy’lin başlarında İran’da etkili olan iki büyük devletten biriydi. 1907 yılında yapılan Rus-İngiliz Antlaşması’yla İran toprakları Rusya, İngiltere ve Kaçar Hanedanı arasında üç nüfuz bölgesine ayrıldı. Buna gore İran’ın kuzey bölgeleri Rusya’nın nüfuzunda bırakıldı. Kaçar Hanedanlığı’nın zayıflığı Rusya ve İngiltere’nin İran’da siyasi, ekonomik ve askeri alanlarda önemli ölçüde söz sahibi olmalarına neden oldu. Bundan dolayı 1905 yılında Kaçar Hanedanına karşı başlayan meşrutiyet hareketleri Rusya’yı tedirgin etti. Kendi çıkarlarını korumak amacıyla üzerinde nüfuz sahibi olduğu Şah’ı desteklemeye başladı. Meşrutiyet hareketlerini önlemek için Rus Albay Vladimir Liakhov’un İran Kazak Tugayları’nın komutanı olarak atanmasını sağladı. Liakhov ise kendine bağlı birliklere emir vererek Haziran 1908’de Meclis-I Milli’yi bombalattı. Bu olay Tebriz başta olmak üzere ülkenin her yanında Muhammed Ali Şah ve Rusya’ya karşı gösterilerin başlamasına neden oldu. Şah’a bağlı ordular Rusya’nın da desteğiyle Tebriz’i sekiz ay süreyle kuşattı. Tebriz halkının güçlü direnişini kırmak için Nisan 1909’da Tebriz Ruslar tarafından işgal edildi. Ancak bu durum Muhammed Ali Şah’ın kaderini değiştiremedi. Temmuz 1909’da tahttan çekilmek zorunda kalarak Rusya’ya bağlı Odessa’ya kaçtı.. Bu çalışma, İngiliz ve Osmanlı Arşiv belgeleri ile Farsça kaynaklar ışığında İran Meşrutiyet Hareketi’ne karşı Rusya’nın politikalarını ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler: