Özet:

Emir kipi, Türk dilinin şekil ve zaman ekleri içinde en eski olanlarından birisidir ve Eski Türkçe döneminden beri kullanılmış ve bugün de kullanılmaya devam etmektedir. Biz bu araştırmamızda esasen çağdaş Türk lehçelerinde kullanıldığını tespit edebildiğimiz teklik ve çokluk ikinci kişi emir eklerini bir araya getirip bunların işlevleri ve bazılarının kökenlerini de ele alarak bu biçimbirimlerin tarihi Türk yazı dillerindeki durumlarına da kısaca değindik. Teklik ve çokluk 1. ve 3. kişi emir ekleri ise çalışmamızın boyutlarını çok büyüteceğinden çalışmamızın dışında tutulmuştur. Teklik ve çokluk 2. kişi emir kipi, dinleyen ya da dinleyenlere, eylemin yapılması ya da yapılmaması hususunda doğrudan emir veya yasak ifade eder. Yalın biçimdeki fiil kök ya da gövdeleri, yani bunların ek almamış hâlleri, bütün tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinde teklik 2. kişi emir ifadesi için kullanılmaktadır. Ancak tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinde emir kipinin kuvvetlendirilmesi, nazik , daha yumuşak vb. biçimlerde ifade edilmesi için ihtiyari olarak -GIL, -GIN, -ÇI, -SANA gibi yaygın biçimbirimlerin yanında daha sınırlı olarak -TAK, -tağı, -U, Tı, -GUr gibi biçimbirimlerin de kullanıldığı görülmektedir. Çokluk 2. kişi emir kipinin, tarihi ve çağdaş Türk yazı dillerinde–(I)N, -(I)Nız, -(I)NLAr, -(I)NIZLAR, -sINIz gibi yaygın biçimbirimlerin yanında -dı:z, -(I)ş, -zAGAr, -silA, -A:rIn gibi daha sınırlı biçimbirimlerin yardımıyla da kurulduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: