Özet:

Anadolu ağızları üzerine yapılan çalışmaların tarihi 1867 yılına dayanmaktadır. Yabancı araştırmacılarla başlayan bu çalışmalar 1950’li yıllardan itibaren yerli araştırmacılara doğru kaymıştır. Çok sayıda eserin verildiği 60 yıllık bu zaman diliminde fazla üzerinde durulmayan noktalar da olmuştur. Bu noktalardan biri de Kalıp sözlerdir. Kalıp sözler üzerine yapılan çalışmalar bir elin parmaklarını geçmeyecek kadar azdır. Kalıp sözler, son zamanlarda önem kazanmakla birlikte, henüz tam anlamıyla sınırı çizilemeyen bir alandır. Aynı dili konuşan toplumların kültürüne ışık tutan bu sözler, toplumun düşünce yapısını, inançlarını, yaşayışını, insan ilişkilerindeki ayrıntılarını, dini yapısını, örf, adet, gelenek ve göreneklerini gün yüzüne çıkarmaktadır. Geçmişten geleceğe kadar bir olay ya da bir durum karşısında kullanılagelen kalıp sözler; daha önce hiç karşılaşılmayan yeni bir durum, yeni bir olay için de kullanılabilir. Kısacası kalıp sözler dilin bir tür çerezidir. Bu çalışmamızda, dil açısından bu kadar önemli olan kalıp sözlerin dini inançlarla olan ilgisini ortaya koyacağız. Dini inançları yansıtan sözler, günlük hayatın en fazla başvurulan kaynakları arasındadır. Yaptığımız her işe dini açılardan bakmaya çalışırız. Yediğimiz yemekte, içtiğimiz suda, girdiğimiz sınavda, çıktığımız yolculukta, yaptığımız düğünde, kısacası sayamayacağım her şeyde Allah’ın varlığını sözlü olarak yanı başımızda buluruz. ‘Allah izin verirse’ yemeğimizi yeriz, aç kalırsak ‘Allah büyük’ der bekleriz, ‘Allah’ın emriyle’ kız ister ‘peygamberin kavliyle’ evleniriz, ‘Allah için’ çocuk sahibi olur, çocuklarımıza anneye babaya el kalkmaz ‘Allah taş eder’ deriz. Kısacası yaptığımız her işte Allah’ın rızasını alır, yardımını bekleriz. Bu sebepten ötürü aslında fark etmesek de dini inançlarla alakalı kalıplaşmış çok fazla sözümüzün olduğunu göreceğiz. Dini inançları yansıtan kalıp sözleri, kullanıldıkları illere göre göstermeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler: