Özet:

1501 yılında Şeyh Haydar’ın oğlu İsmail, Ak Koyunlu hükümdarı Elvend’i yenerek Tebriz’de Safevi Devleti’ni kurmuştur. Bu devlet, İslâm devrinde İran’da kurulmuş olan devletlerin en uzun ömürlüsü olmuştur. Safevi Devleti, kurulduktan sonra hem Osmanlı Devleti hem de Özbeklerle mücadelelere başlamıştır. Zira Safevi Devleti kurulur kurulmaz kendini iki Sünni dünya arasında bulmuştu. Bu mücadeleler sırasında Şah İsmail, Anadolu’ya gönderdiği müritleri vasıtasıyla Osmanlı Devleti topraklarında kargaşa çıkartmak istemiştir. Zira Anadolu’daki Türkmen aşiretlerin, kendisinin de içinden çıktığı Safeviye Tarikatı’na ataları zamanından beri eğilimleri olduğunu biliyordu. Dolayısıyla Safevi Devleti’ni kuran ve yönetim mekanizmasının omurgasını oluşturan topluluk, tamamen Türk olup aynı zamanda Anadolulu idi. Böylece devleti ayakta tutan unsur Türkler (Türkmen aşiretleri) olmuştur. Şah Abbas’ın reformlarına kadar bu Kızılbaş Türkmen aşiretleri devlet teşkilatında ve orduda yönetimi ellerinde tutmuşlardır. Türkmen aşiretleri, İran coğrafyasına dağılarak Türkçe ve Türk kültürünün etkisini genişletmişlerdir. Türkmen emirlerinin eyalet valiliklerini ellerinde tutmaları ve kendi aşiretlerini yanlarında bulundurmaları sayesinde İran coğrafyası adeta bir Türk coğrafyası görünümü arz etmiştir. Fakat bu aşiretlerin olumlu etkilerinin yanında, devletteki hâkim pozisyonlarını korumak için giriştikleri acımasız mücadeleler gibi olumsuz etkileri de görülmüştür. Hatta bu mücadeleler çoğu zaman merkezi devlet otoritesini sarsan boyutlara ulaşmıştır. 16. Yüzyılda bu aşiretlerin en etkili olanları Türkmen, Tekelü, Şamlu ve Ustacalu oymakları olmuştur. Biz, bu makalede işte bu aşiretlerin faaliyetlerini anlatmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler: