Özet:

Bu çalışmada İran-Meşhed Âstân-i Kods-i Rezevî Kütüphanesi 2229 numarada muhafaza edilen Türkçe-Farsça satırarası Kuran tercümesine yer verilmiştir. Tam tercüme olmayan bu nüsha, toplam 152 varaktır. Nüsha; Kur’an-ı Kerimin 4. cüzünün satıraltı Türkçe-Farsça tercümesidir. Eser; Al-i İmran suresinin 92. ayetinden Nisa Suresinin 24. ayetine kadar olan kısmı içermektedir. 31a/1 – 32a/1 ve 92a/1 – 92b/1 sayfalarında ayetlerin sadece Türkçe tercümesi verilmiş, Farsça tercümesi bulunmamaktadır. Yaprak boyutu 20 x 29 cm’dir. 1b ve 2b sayfalarında altı yapraklı yuvarlak çiçek deseni vardır. Aynı altı yapraklı desen eserde Kur’an ayetlerinin bittiğini gösteren işaret olarak kullanılmıştır. 3b sayfasında yaldızlı nefis bir nakış yer almaktadır. Metin yani tercüme 4a varağıyla başlar. 152 varak olan eser 3 satır üzere inşa edilmiştir. Fakat bazı varaklarda bu düzene uyulmadığı görülür. 151a ve 151b varakları tek satır, 4a, 4b, 116a varakları ise 2 satırdan müteşekkildir. Kur’an ayetleri Reyhanî hatla; Türkçe ve Farsça tercümeler ise Nesih hatla yazılmıştır. Ayetlerin yazımında siyah mürekkep kullanılmış fakat ayetlerde geçen Allah lafzları altın yaldızla yazılmıştır. Türkçe tercümenin yazımında siyah, Farsça tercümede ise kırmızı mürekkep kullanılmıştır. Metnin başladığı 4a varağında Arapça الجزء الرابع “el cüzü’l râbia” (dördüncü cüz) yazmaktadır. Bu ifadeden hareketle göre Kur’an-ı Kerimin bütün cüzlerinin (en azından ilk dört cüzün) bu şekilde satıraltı Farsça-Türkçe tercümeyle hazırlandığı ileri sürülebilir. Bu cümleden hareketle ve büyük olasılıkla otuz cüz ve ciltten oluşan satıraltı tercümeli Kur’an-ı Kerim iki dilli (Türkçe-Farsça) bir hükümdar (dolayısıyla iki dilli bir halk için) buyruğuna göre hazırlanmıştır. Nitekim yukarıda bahsi geçen Türkçe-Farsça tercümeler veya müstakil Türkçe veya Farsça tercümeler Türkçe ve Farsçanın yanyana konuşulduğu ve kullanıldığı Samaniler, Gazneliler, Selçuklular, zamanında yapılmıştır ki bu saydığımız devletlerin resmi dillerinin Farsça olduğu hatırdan çıkarılmamalıdır. Bu çalışma ile Türkçe ilk Kur’an tercümelerinden Meşhed Nüshası’nın (2229), tavsifi ve dil özellikleri ortaya konulmuştur. İran-Meşhed Âstân-i Kods-i Rezevî Kütüphanesinde 2229 numara ile muhafaza edilen bu Kur’an tercümesi satır arası Türkçe-Farsça tercümelidir. 2229 numaralı bu Kurʼan tercümesi dil özellikleri bakımından incelendiğinde Karahanlı-Hârezm Türkçesinin karakteristik dil özelliklerini göstermektedir. Nüshanın imla, ses ve şekil özellikleri dikkate alındığında 13. yüzyıl sonları, 14. yüzyıl başlarında kullanılan Türkçe (Karahanlı-Harezm) ile yazıldığını söylemek mümkündür. Nüshadaki Farsça çeviriler Türkçeye göre hemen hemen bir asır önceye aittir. Nüsha’daki Farsça unsurların dil özelliklerinden hareketle eserdeki Farsça tercümenin yazım tarihi hakkında fikir yürütmek de mümkündür. Nitekim eserde kullanılan dil Eski Farsça/Klasik Farsça (Farsi-i Kühen) olup 12-13. yüzyılları ihtiva etmektedir.

Anahtar Kelimeler: