Özet:

Nilüfer klâsik Türk şiirinde gül, nergis ve lale kadar sık kullanılan bir çiçek değildir. Bununla beraber dîvân şairleri nilüferi, âşık ve sevgilinin göstereni olarak derinlemesine işlemişlerdir. Âşık söz konusu olduğunda onun âşıklık alameti olan sararmış yüzü ve aşk acısından dolayı döktüğü gözyaşları en sık başvurulan teşbih unsuru olarak göze çarpar. Âşığın gözyaşları bir ırmak yahut dere, sararmış yüzü de o su üzerinde açmış bir nilüferdir. Bazen âşığın bedeni bir su, ondaki morluklar ise bedenleri üzerinde açmış olan nilüfer çiçekleridir. Sevgili söz konusu olduğunda ise onun yanağı bir gül bahçesi, dudağı ise o bahçede açmış bir nilüferdir. Şairler, âşığın aşk acısı çekmesine rağmen sevgilin onun durumuna aldırış etmemesini de dile getirirler. Bu durumda sevgili güle, âşıklar da nilüfere teşbih edilirler. Sevgilinin yanağı gül bahçesindeki gül gibi şen şakrak açılırken, kendilerinin gözyaşları içinde nilüfer gibi suya gark olduklarını söylerler. Kozmik unsurlar söz konusu olduğunda nilüfer; gökyüzü, güneş, ay ve yıldızlarla ilişkili bir dizi teşbih ve telmih unsuruna vücut verir. Bu bağlamda nilüferin renklerinin belirleyici olduğu görülür. Mor ve lacivert nilüferler gökyüzüne, sarı ve beyaz nilüferler yıldızlara, turuncu ve kızıla çalan nilüferler güneşe ve beyaz nilüferler aya teşbih edilir. Bu makalede dîvân şairlerinin nilüferi kozmik unsurlarla nasıl irtibatlandırdıkları üzerinde durulacak ve bu irtibatın şairler tarafından dile getirilen mitolojik yönleri tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: