Özet:

Devletlerarası ilişkilerde barış ve güvenliğin tesis edilmesi aşamasına gelinceye kadar, devletlerin savaşa başvurdukları gibi savaşa varmayan zorlama yollarını da bir enstrüman olarak kullandıkları bir vakıadır. Bunların geleneksel olanları, aslında sadece devletler tarafından başvurulan misilleme ve mukabele bilmisil gibi karşı önlem yolları olmasına rağmen, barış ortamında da devletler, ekonomik, ticarî ve diplomatik vb. alanlardaki uygulamalarda “karşılıklılık” esasına dayanarak mukabelede bulunmuşlardır. Buna göre mukabele bilmisil kavramının gelişim sürecinin, çok eski dönemlere kadar uzandığı söylenebilir. İlk çağlardan itibaren bireysel olarak özel anlamda uygulanmış, daha sonraki dönemlerde de hususi şahıs yerine ve adına bu tedbirleri devletler almaya başlamış ve XIX. yüzyıldan itibaren ise devletler hukukunun gelişmesine paralel olarak devletlerarası ilişkilerde benimsenmeye başlanmıştır. İslam devletler hukuku literatüründe kullanılan mukabele bilmisil kavramı, modern devletler hukukunda olduğu gibi uzun bir hukukî süreç sonunda oluşmuş bir terminolojik ayırım çerçevesinde ele alınmadığı için mukabele ifade eden kavramlar birbirleri yerine kullanılmış ve bu durum, günümüz çalışmalarında da devam etmiştir. Bununla birlikte İslâm hukukundaki bu kavramlar, modern hukuktaki farklı isim ve nitelikteki mukabele kavramlarını da içine alabilecek bir kapsama sahiptir. Meşruiyetini Kur’an’ın muhtelif yerlerinde “misliyle karşılık verme” ifadelerinden ve Hz. Peygamber’in bu yönde uygulamalarından alan bu kavram, mutlak anlamda uygulanmayarak insanî ahlâkî ve hukukî bakımdan bir takım sınırlandırmalara tabi tutulmuştur. Buna göre mukabele uygulamalarında karşılıklı olarak hak ve adalet anlayışına bağlı kalınması, her ne şekilde olursa olsun haddi aşan haksızlığın yapılmaması, suçların şahsiliği prensibi gereği suçsuz kişilere zarar verilmemesi ve misillemenin zararla uygunluk içerisinde olması temel prensip olarak kabul edilmektedir.

Anahtar Kelimeler: