Abstract:

Şifahi edebiyat olarak adlandırılan halk edebiyatı Azerbaycan edebiyatının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Azerbaycan folkloru içerinde yer alan halk anlatmalarında olan efsaneler, adı geçen bölgede yaşayan Türklerin mitolojisi, folkloru ve inançlarını içeren pek çok motifi bünyesinde barındırmaktadır. Sözlü nesir anlatılar arasında yer alan gerçek ya da hayali bir kişi, olay ya da yer hakkında anlatılan hikâyeler olarak değerlendirilen efsaneler yoğun, içerisinde inanç ögesi barındıran etkileyici anlatmalardır. Azerbaycan Efsanelerinde başta Nuh tufanı olmak üzere dini motiflere, Çömçe Gelin gibi halk inanışlarına dair motiflere, ejderha gibi masal motiflerine ve destan, masal ve menkıbelerle ortak olan şekil değiştirme motifine yer verilmektedir. Şekil değiştirme bir efsane içerisinde geçen insan da dâhil canlı ya da cansız unsurların üstün bir gücün insiyatifi dâhilinde ceza ya da koruma amaçlı olarak sahip olduğu fiziksel görüntüsünün başka bir canlı ya da tabiat parçasına dönüştürülmek suretiyle değiştirilmesidir. Efsanelerde gözlenen hayvana dönme motifi görülme sıklığı açısından değerlendirildiğinde kendi içerisinde kuşa dönme ve diğer hayvanlara dönme olarak ikiye ayırarak değerlendirmeyi gerekli kılmaktadır. Zira efsanelerde en sık kendisine dönüşülen hayvan olarak kuş öne çıkmaktadır. Dönüşüme konu olan kuşların yusufçuk, bülbül, hop hop, tavuz, karakuş, keklik, yapalag, turaç, şanapipik, hüt hüt vb. olduğu görülmektedir. Makalede Azerbaycan Efsanelerinden yansıyan genelde şekil değiştirme motifi üzerinde durularak özelde hayvana dönme/ kuşa şekline girme ya da kuşa dönüşme motifi incelenecek dönüşümün sebepleri ayrıntılı olarak değerlendirilecektir.

Keywords: