Özet:

Ontolojik bir bakış açısıyla tasavvufi düşüncesi olan Vahdet-i vücûd’u temellendiren İbn Arabi, İslam’ın mistik düşüncesinde önemli bir sûfidir. Eserlerinde de açıkça görüldüğü üzere birçok alanda derin bilgiye sahiptir. Tasavvufi yaşantının sonucu zûhur eden keşfi bilgi ile birlikte İbn Arabi’nin zâhiri ilimlerin yanında bâtını hikmetleri etkin bir şekilde kullandığı görülür. Kendisi gibi çok tartışılan Vâhdet-i vücûd düşüncesini açıklarken İbn Arabi zâhiri ve bâtını bilgileri teşbih maksadıyla kullanmıştır. Bütün sûfilerin çeşitli sâiklerden ötürü kullandığı sembolik dil olmadan hâkikite bilgisine erişelemez. İbn Arabi’nin tecelli sistemi incelendiğinde sembolik anlatımın yaygın bir şekilde başvurduğu metafor kullanımın zâruri olduğu görülecektir. Zira ilmi bâtını olarak tarif edilen tasavvuf maddenin ötesinde var olanlar ile ilgilenir. Ruhen, bireye kemâle erme yollarını göstermeyi hedefleyen tasavvuf ontolojik gerçeklikten ayrı hareket edemez. Bu olgudan hareketle İbn Arabi’nin nihayeti tamamen gaybet olan Vahdet-i vücûd düşüncesinde insan-ı kâmil, insan ve âlem çok iyi anlaşılmalıdır. Çünkü insanın bilinç ve akıl düzeyi kademeli olarak zâhirde mevcûd olanlar üzerinden gelişir. Bu manada İbn Arabi, insana âyettte belirtildiği üzere âlemdeki ve kendindeki Allah’ın işaretlerini iyi okumasını tavsiye eder. Allah-Âlem, Allah-insan ve âlem-insan arasındaki bağıntıları açıkladıktan sonra İbn Arabi, insanın Allah ile âlem arasındaki konumuna vurgu yapar. İbn Arabi tecelli düşüncesinde hayati öneme sahip insan-ı kâmil’i anlatmak için birçok metafor kullanır. Bu metaforlar içerisinde benzer özellikler sergileyen “ayna”, “gözbebeği” ve “mühür” üzerinden âlem-insan arasındaki bağdan başlayıp Hakk’a ulaşan seyrin anlatıldığı müşâhede edilir. Bu çalışmada âlem-insan ve vâsıl olarak Hakk’da son bulan bu seyirde insanı anlatmakta kullanılan bu üç metaforlar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: