Abstract:

Bu çalışmanın amacı Türkçedeki Ad fiil, Sıfat fiil ve Zarf fiillerin biçimbilimsel ve sözdizimsel çözümlemesine Minimalist Program çerçevesinde çözüm önerileri getirmektir. Bu adcıl özelliklere sahip olan zaman-çekimsiz fiil biçimlerinin sözdizimsel çözümlemeleri her zaman oldukça tartışmalı olmuştur. Bunların ad öbeği (AÖ), belirleyici öbeği (BÖ), çekimsiz zaman öbeği (ZAMÖ), çekim öbeği (ÇEKÖ), sözlükçede türetme ekleriyle türetilen eylemlerin öbek başı olduğu eylem öbekleri (EÖ) veya adlaştırıcı öbeği (ADÖ) v.b. olduklarını iddia eden farklı çalışmalar bulunmaktadır. Ayrıca, aynı biçimbirimlerin aynı dilde farklı kategoriler altında farklı işlevlerde bulunması da bu adcıl özellik taşıyan biçimbirimsel öbek kurucuların sınıflandırılmasında tartışmalı görüşlerin ortaya atılmasına sebep olmuştur. Bu bağlamda, tümce içerisinde fiillerin özne, tümleç, eklenti (zarf) veya niteleyici (sıfat) olarak kullanılmasını sağlayan, adcıl özelliklere sahip öbekler kuran ve işlevsel bir kategori oluşturan biçimbirimler Minimalist Program çerçevesinde incelenmiş, sorgulanmış ve sınıflandırılmıştır. Öncelikle, Türkçedeki çekim ve türetme eklerinin biçimbilimsel ve sözdizimsel özellikleri adcıl özellik taşıyan işlevsel bir kategoriyi oluşturan biçimbirimlerle türetme ekleri arasında bir ayrım yapmak için karşılaştırılmış ve karşıtlaştırılmıştır. Daha sonra, zaman, Genişletilmiş Yansıtma İlkesi (GYİ) ve uyum gibi dilbilgisel özellikleri belirten biçimbilimsel özellikler temel alınarak, adcıl özelliklere sahip tüm biçimbirimler ‘adlaştırıcılar’, ‘türetme ekleri’ ve ‘çekimsiz zaman öbeği’ kurucuları arasındaki ayrımı açıkça ortaya koyacak şekilde ‘adlaştırıcılar’ ve ‘çekimsiz zaman öbeği’ kurucuları olarak kategorize edilmiştir. Son olarak, bu öbekleri sözlüksel bir fiilin başını çektiği bir EÖ veya sözlükçede türetilen bir AÖ olarak kabul etmek yerine, bu çalışma adlaştırıcıları adlaştırıcı (AD) olarak kategorize etmekte ve bu adlaştırıcıların baş konumunda olduğu öbek yapılar için ADÖ çözümlemesi önermektedir. Bu çalışma ayrıca geleneksel betimleyici ve kuralcı Türkçe dilbilgisinde tanımlanan çekimsel biçimbirimlerin ED kavramlarıyla sınıflandırılmasına katkı sağlamaktadır. Sonuç olarak, bu alanda adlaştırıcıların sınıflandırılmasıyla ilgili olarak öne sürülen tartışmalı görüşler dikkate alındığında, bu çalışma sadece Türkçe biçimbilgisi içerisinde yer alan bu yapıların sözdizimsel çözümlemesi için değil, ayrıca adcıl özellik taşıyan biçimbirimlerin sınıflandırılması için de önemli öneriler sunmaktadır.

Keywords: