Özet:

Bursa, Osmanlıların fethinden önce hisar içine sıkışmış yedi mahalleden oluşan bir şehirken fetih sonrasındaki iki asırlık bir zaman dilimi içinde yüz kırk yedi mahalleden oluşan bir şehir hâline gelmiştir. İskân politikasının uygulanmasıyla birlikte Bursa, Türkmenlerin yerleşimine açılmıştır. Bu bağlamda şehirde yeni mahalleler, semtler, köyler ve kasabalar kurulmuş; halkın ortak olarak kullanabileceği cami, çeşme, mektep, köprü vb. çeşitli yapılar inşa edilmiş; yeni yerleşim yerlerine Türkçe adlar verilmiş; eski yerleşim yerlerinin adları da yerlileştirilmiştir. Siyasî, iktisadî ya da toplumsal sebeplere bağlı olarak zamanla bu yerlere verilen adlardan bazıları değişse de pek çoğu aynı kalmış ve millî kimliğini günümüze kadar taşımıştır. Bursa’nın tarihî ve kültürel gelişimi ile ilgili bu bilgileri; tarihî kayıtlardan, siyasî yazışmalardan, ticarî anlaşmalardan ya da edebî eserlerden elde etmek mümkündür. Her biri bir tarihî belge niteliğinde olan bu kaynaklardan biri, Gazzizâde Abdüllatif Efendi’nin Hulâsatü’l-Vefeyât adlı eseridir. Hulâsatü’l-Vefeyât, Bursa şehri ile ilgili bir vefeyât-nâme örneği olması dolayısıyla Bursa ve çevresiyle ilgili köy, kasaba, semt, mahalle, sokak gibi yerleşim yerleri ile dağ, tepe, ova, göl, ırmak gibi tabiî yerlere ait çok sayıda yer adını içerir. Bu adların tespiti, bugün unutulan pek çok yer adının ortaya çıkmasına yardımcı olabileceği gibi bunların fonetik ve morfolojik bakımından incelenmesi de Türk dili tarihine katkı sağlayacaktır. Bu çalışmada, Gazzîzade Abdüllatif Efendi’nin Hulâsatü’l-Vefeyât adlı eserindeki yer adları incelenmiştir. Bu hususla ilgili olarak Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi 2257 numarada kayıtlı müellif nüshası dikkate alınmıştır. Önce eser hakkında bilgi verilmiş sonra eserdeki yer adları tespit edilmiş, bunlar kullanım özelliklerine bağlı olarak sınıflandırılmış, tablolar şeklinde sunulmuş, elde edilen veriler sayısal olarak değerlendirilmiştir. Çalışma sırasında metinde yer alan adlardan bazılarının günümüzde kullanılan aynı yer adına karşılık geldiği halde farklı şekillerde kullanıldığı tespit edilmiştir. Sözgelişi, Bursa şehri için Amuriyye, Bulunursa, Burusa, Şam-ı ‘Acem adları; Fenari Mahallesi için Fenarí, Monla Fenarí Magallesi adları; Uludağ için Cebel-i Keşíş, Cebel-i Ruhban adları vb. Bu adlar; metindeki farklı şekilleri ve kullanım sayısı ile birlikte tabloda belirtilmiş ancak her şekli sayısal değere dâhil edilmemiş, sadece günümüzde karşıladığı yer dikkate alınarak sayısal değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler: