Özet:

Bu makalede, varlık, düşünce, dil, yazı, kültür ve uygarlık bağlantısında, felsefe ile edebiyat ilişkisi incelenmiş ve birbirlerine verdikleri yönlere bakılmıştır. Bilhassa yirminci yüzyılda dilbilim üzerine yapılan tartışmalar dilin imkânı ve içeriği üzerineyken daha sonraları alan genişleyerek felsefe ve dil gibi faktörleri de işin içine girmiştir. Felsefe ve dil temasının özünü, dilin mantık çerçevesindeki oluşumu teşkil etmektedir. Bu sebeple, çalışmada adı geçen dilcilerin fikirleri nasıl ustalıkla harmanlayıp; dil, kuram ve gerçeklik üzerine çok yönlü bir tartışmaya olanak sağladığı da incelenmektedir. Dil ve bilinç problemini, dil ve düşünce problemi içinde öğrenen bakış, dilbilimi geleneğinde daha yaygındır. Hâlbuki dil ve düşünce, dil ve bilincin araştırma alanıdır. Bunun nedeni dilbiliminin mantıksal gramer akımlarının, aynı zamanda kartezyen, rasyonel felsefi akımlarının etkisi altında kalmasıdır. Dil ve zeka, dil ve akıl, mantık ve dil gibi problemlerin de dil ve düşünce kapsamında araştırılması göreceli olarak kabul edilebilir. Kelime ve kavram, cümle (söylem) ve önerme (hüküm) gibi problemlerin de bu kapsamda öğrenilmesigeleneksel ve çağdaş ekoller, yöntemler bakımından önemli sonuçlara ulaşmıştır. Bizim amacımız felsefe- dil kurmacası yapmak değil, dilin ayrı ayrı kanunlarına, kurallarına, ögelerine, ilkelerine yaklaşmak, dili felsefi kategoriler açısından araştırmaktır. Dilde her olay yapı, işlev, olgu, eylem, süreç, sistem, felsefi açıya ve araştırmaya muhtaçtır. Belagat, kelam, mantık tarihi, eski Yunan felsefesinden sonra İslam dünyasında fikir açısı ve derinlik bakımından ciddi araştırma ve idrak boyutlarına ulaşmıştır. Biz "Dilbilimi ve Din" yazımızda bu konu üzerinde daha geniş şekilde durmaya çalışacağız. Kaçınılmaz olan ayrı ayrı notlar, genel bakış açısını belirlemek için verilmiştir. Felsefe ve dil (1), dil ve felsefe (2), felsefe ve dilbilimi (3), dilbilimi ve felsefe (4) karşılaştırması farklı açıları ortaya koymaktadır. Bunlardan bir ve dördüncü şıkları felsefe için, iki ve dördüncü şıkları dil (veya dilbilim) için önemlidir. Felsefe açısından dil (veya dilbilim) açısı Aristo için de, Kant için de, Hegel için de, Wittgenstein için de araştırmanın bütünü için önemlidir. Birçok makamda dil- metadil anlamı, genel iletişim arası işlevindedir. Humboldt’un, Saussure’un, Hjelmislev’in, Bakhtin’in, Lotman’ın, Chomsky’in… araştırmalarında felsefei kategoriler, dil açısından, dilbilimi incelemeleri bakımından değer taşımaktadır. İnsan fikirlerini konuşmadan, uzak mesafeden okuyabilen psikolojik deneyimlerin dil ve düşünce konseptinde açtığı ve gelecek zamanlarda da açabileceği sırlar ortaya çıktıkça dil ve düşünce sorunu üzerindeki sislerin kalkabileceğini düşünmekteyiz. 1960- 1980'li yıllarda N. Chomsky ve onun devamcıları oldukça popülerdi. Matematik yöntemlerinin kullanılması, yeni kavramların getirilmesi, üretici- dönüşümsel dilbilimi, dil mimarisi, zeka ve dil modelleri, dolaylı ve dolaysız kurucular... eleştirel sistem kurması onun başında durduğu akımı popüler hale getirmiştir. Bu yeni dilbilgisi örneğinin aşamaları zaman zaman dil ve düşünce, zeka ve bilinç sorununa yeni bakışı da gündeme getirmiştir. Chomsky'in "Sentaktik Yapı" (1957) kitabı, dilbiliminde devrim sayılır. Bu kitap dönüşümlü dilbilimin metodunun temelidir. Bu araştırmaların bakış açılarının kesişme alanı, ortak sahası yok değildir. Gerçekleştirilmiş araştırmaların ana hatlarının çok az bir kısmına dikkat ederken fazlasıyla araştırılmış meselelere değil, üzerinde durulması gereken hususlar üzerinde durmaya çalıştık. Ve elbette bizim amacımız dil, dilbilimi problemlerini açıklığa kavuşturmaktır. Çalışmamızda bahsettiğimiz isimler arasında Ferdinand de Saussure, L. Wittgenstein, Noam Chomsky, Y. Lotman, L. Hjelmislev, J. Vendriyes,, M. Foucault gibi isimler de yer almaktadır. AMAÇ: Bu araştırmanın amacı, dilin sistemi ve dilin yapısını; dilin birim ve kategorilerini, felsefi algı ve felsefi kanun kategorileri açısından karşılaştırm

Anahtar Kelimeler: