Özet:

Fıkralar, çok geniş bir coğrafî alan içinde, binlerce yıldan beri sözlü gelenekte yaşayan halk edebiyatı ürünleridir. Fıkralarda Türk halk kültürünün binlerce yıllık yolculuğunda toplum hayatındaki tüm gelişmeleri görebiliriz. Fıkralar hem bireysel hem de toplumsal anlamda Türk kültürünün önemli birer parçasıdır ve kültüre ait değerleri yansıtması bakımından da büyük önem taşımaktadır. Türk halkı olaylar karşısındaki düşünce, tutum ve davranışlarını fıkralarla duyurmuştur. Nasrettin Hoca da Türk kültür hayatında önemli fıkra-tiplerinden biridir. Nasrettin Hoca sadece bir mizah ustası değil, aynı zamanda büyük bir filozof ve halk bilgesidir. Başta Türk ülkeleri olmak üzere Dünya’nın birçok ülkesinde tanınan Nasrettin Hoca, sosyal hayatta karşılaşılan içinden çıkılmaz güç işleri, aklı, bilgisi ve hazır cevaplılığıyla mizahî biçimde çözen, güldüren; ama güldürürken düşündüren keskin Türk zekâsının sembolüdür. Nasrettin Hoca’nın sosyal hayatla ilgili fıkraları zengin bir konu çeşitliliği gösterir. Fıkralarının konuları toplum hayatının hemen hemen bütün alanlarını kapsamaktadır. Nasrettin Hoca hem halk bilgesi hem de fıkra tipi olarak Türklerin yarattığı en ünlü mizah temsilcisidir. Nasrettin Hoca’nın ünü ve etkisi çok geniş bir coğrafyaya yayılmış, kişiliğinde sadece XIII. yüzyıl Türk toplumunun değil, Türk milletinin çağlar boyu süregelen dertleri yansıtılmıştır. İşlevsel Halkbilimi Kuramı halkbilimi çalışmalarında günümüzde en yaygın olarak kullanılan teorilerden biridir. İşlevsel Halkbilimi Kuramı’nın önde gelen temsilcilerinden biri de William Bascom’dur. Çalışmamızda W. Bascom’un tespit ettiği folklorun dört işlevi ışığında Nasrettin Hoca fıkraları incelenmiştir. İncelemenin sonucunda, Nasrettin Hoca fıkralarının, William Bascom tarafından ifade edilen, folklorun hoş vakit geçirme, eğlenme ve eğlendirme; değerlere, toplum kurallarına ve törelere destek verme; eğitim veya kültürün gelecek kuşaklara aktarılarak eğitilmesi; kişisel ve toplumsal baskılardan kaçıp kurtulma işlevlerini yerine getirdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: