Özet:

Bu araştırmada Tanzimat döneminde yaşamış olan bir Osmanlı âliminin batılaşma karşıtı eylem ve düşünceleri incelenmiştir. Sarıyerli Sadık Efendi, İstanbul’da vaaz verdiği camide dönemin hükümetinin icraatlarını eleştirmesi sebebi ve Yeni Osmanlılar Cemiyeti’ne mensup olduğu şüphesiyle mahkemesi yapılmadan 1869 yılında sürgüne gönderilmiştir. Dönemin Osmanlı muhalif basını ve Fransız gazeteleri Sadık Efendi’yi destekleyerek olayı kendi siyasi cephelerinden değerlendirmişlerdir. Geniş bir taraftar kitlesinin olduğu anlaşılan Sadık Efendi camide verdiği derslerde Yeni Osmanlılar’ın düşüncelerini savunduğu gerekçesiyle bizzat dönemin Zaptiye Nazırı tarafından sorgulanmış ve akabinde tutuklanarak taraftarlarıyla birlikte Akka’ya sürgüne gönderilmiştir. Yargılama yapılmadığından Sadık Efendi’nin hangi delillere istinaden sürüldüğüne ilişkin elimizde bilgi yoktur. Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin yayın organı Hürriyet gazetesi Sadık Efendi vakasının Şeyhülislâm Hayrullah Efendi’nin bir komplosu olduğunu savunmuş ve olayı düşünce özgürlüğünün engellenmesi olarak değerlendirmiştir. Fransız basını ise bunu Osmanlı ülkesindeki bir halk devriminin işareti olarak görmüştür. Elimizdeki bilgiler Sadık Efendi’nin Yeni Osmanlılar Cemiyeti ile örgütsel bir bağının olduğunu kesin olarak ortaya koyabilecek yeterlilikte değildir. Bununla birlikte onun en azından sempatizanlık düzeyinde Yeni Osmanlılar’ın fikirlerine ilgi duyduğu söylenebilir. Sadık Efendi sürgün döneminde kaleme aldığı Tanzîr-i Telemak adlı eserinde dinin ve din adamlarının uygarlığın koruyucusu olduğu; dini temellerden yoksun batı uygarlığının ve onu taklit ettiği müddetçe Osmanlı devletinin yıkılacağı düşüncesini savunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: