Özet:

Benzerleriyle karşılaştırıldığında, Türkiye’nin dış politika çevresinin birçok devletinkine oranla çok daha geniş olması, Türk dış politikasını etkileyen unsurları hem genelden farklı, hem de fazla sayıda yapmaktadır. Bu özgünlük bağlamında, söz konusu unsurların en önemlilerinden biri olan “güvenlik endişesi” Türk dış politikasında, birçok devletin dış politikasındaki unsurlara göre daha farklı sonuçlar yaratmaktadır. Türk dış politikasını etkileyen bir unsur olarak “güvenlik endişesi” zaman içinde değişiklikler gösterse de, özellikle Türkiye’nin sahip olduğu coğrafi unsurlardan kaynaklanan ve/veya onunla bir biçimde ilişkili olan dış politika sorunları düşünüldüğünde hala önemlidir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu günden bu yana bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü korumak, sürdürmek ve buna yönelik tehditleri bertaraf etmek anlamında varolan “güvenlik endişesi”nin temellerinde coğrafi ve tarihsel gerçekliklerin varlığı yatmaktadır. Türkiye’nin “güvenlik endişesi”nin birinci ayağında sahip olduğu coğrafya ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan devraldığı jeopolitik/jeostratejik miras yatmaktadır. Bu bağlamda, tıpkı Osmanlı İmparatorluğu’nda olduğu gibi, Türkiye’nin de “iki cepheli” ve dolayısıyla “iki statükolu” (Doğu statükosu-Batı statükosu) bir devlet olması, Türkiye’yi önemli güvenlik sorunlarıyla karşı karşıya bırakmaktadır. Türkiye’nin Osmanlı’dan sınırlı ölçekte devraldığı bu “iki cepheli” yani “iki statükolu” bir devlet olma özelliği; mevcut sınırları koruma ve sürdürme anlamında Türkiye’nin güvenlik algılamaları üzerinde oldukça etkili olmaktadır. Türkiye’nin “güvenlik endişesi”nin diğer ayağında ise, “yakın çevre güvenlik halkası”nda geçmişte yaşadığı tarihsel deneyimlerin de etkisinin bulunmaktadır. 20. yüzyılın ilk çeyreğine gelindiğinde, büyük bir imparatorluktan yok olma noktasına düşülmesinin ve sonra da ana ülkenin ve ulusal bağımsızlığın korunması için yoksulluk ve yoksunluk içinde mücadele edişin derin etkilerini taşıyan bu tarihsel deneyimler Türkiye’nin ulusal felsefesi, halkının karakteri ve liderlerinin bilinçleri üzerinde güçlü etkiler bırakmıştır. “Sevr fobisi/sendromu” olarak da adlandırılan ve sürekli olarak dış güçler tarafından bölünme, parçalanma, kuşatılma, yok edilme korkusunu oluşturan bu “güvensizlik psikozu”, şüphesiz Türk dış politikasının tarihsel belleğinde de kendisine yer bulmuştur. Sonuç olarak bakıldığında, benzerleriyle karşılaştırıldığında Türkiye’nin dış politika çevresinin birçok devletinkine oranla çok daha geniş olması, Türk dış politikasını etkileyen unsurları hem genelden farklı, hem de fazla sayıda yapmaktadır. Bu özgünlük bağlamında, söz konusu unsurların en önemlilerinden biri olan “güvenlik endişesi” Türk dış politikasında, birçok devletin dış politikasındaki unsurlara göre daha farklı sonuçlar yaratmaktadır. Coğrafyanın süreklilik arz eden bir dış politika faktörü olduğu düşünülürse; Türkiye gibi, coğrafyasından kaynaklanan özgün bir jeopolitik/jeostratejik konuma ve risklere sahip bir devlet açısından, bu unsurun dış politikadaki etkileyicilik derecesinin ne denli önemli olduğu daha kolay kavranabilir. Bu çalışmada, Türkiye’nin kuruluşundan bu yana taşıdığı bir unsur olarak “güvenlik endişesi” siyasi, tarihi ve coğrafi boyutlarıyla incelenerek, bu unsurun Türk dış politikasını etkilemedeki ağırlığına dikkat çekilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: