Özet:

Tatar Türkçesinin ağızlarında şart kipinin temel biçimi olarak ağızlar sisteminin çekirdek unsuru olan -sa biçimi kabul edilir. Bundan başka -sa biçimi bazı ağızlarda istek ve emrin çeşitli nüanslarını ifade edip bağımsız cümlenin yüklemi işlevinde de kullanılabilir. Şart kipinin başkalarıyla ilişkilerde bulunabilmesi bazı bildirme kipi biçimlerinin eylemin gerçekleşme şartını belrtmek için ise (eski Türkçede irser), ki kelimeleriyle birlikte kullanılmasında görülür, -sa biçimi bazı çekimsiz fiiller, modal kelimelerle de birlikte kullanılabilir. -dı ise, -dı ki, -gan ise yapılarının isoglossları genellikle Ural ve Ural ardı topraklarında yayılmış olan ağızlarda yer alır. Bundan sonra o, titreşim alanını teşkil eden Kazan ardı ve Dağ tarafı ağızlarını kapsar. -dı ise yapısı Tofalar ve Tuva Türkçeleri için hastır. Şart kipi biçimlerinin kullanılışında Tatar Türkçesi ağızları için belirli özellikler has değildir. Bu kip Tatar ağızları sisteminde o kadar önemli isoglossları meydana getirmez. Bilindiği gibi dilek kipi farazilik modal anlamıyla bağlıdır. Dilek kipi için üç anlamın – dilek, tahmin ve teşvik anlamlarının has olduğunu belirtir. Bu anlamlara daha çeşitli nüanslar katılır. Bunun için gerçekten gerçekleşen eylemi değil, gerçekleşmesi mümkün olan, tahmin edilen, istenilen eylemi belirtir. Bildirme kipinin temel anlamı olarak eylemin gerçekleşmesine sebep olan istek, teşvik anlamlarında gerçekleşen mümkünlük ve tahminliği belirtmek sayılır.

Anahtar Kelimeler: