Özet:

Osmanlı döneminde üretilen tefsir alanına dair eserlerin sadece tefsir kitaplarında değil, farklı alanlara dair üretilen eserlerde de ele alındığını görmekteyiz. Bunlardan bir tanesi de farklı ilimlerden örneklerin genellikle mesele merkezinde anlatıldığı “Enmûzecu’l-Ulûm” adlı eserlerdir. Bu çalışmada Osmanlı döneminde yaşayan Muhammed b. Ahmed et-Tarsûsî’nin “Enmuzecu’l-Ulûm li Erbâbi’l-Fuhûm” adlı eserinde tefsire dair ele aldığı iki meseleyi inceledik. Ele alınan meselelerin ilki, tefsirin kaideleri konusunda Molla Fenari’nin “Aynu’l-A’yan” adlı Fatiha suresi tefsiri çalışmasının giriş bölümünde ele aldığı tefsir ilminin kaidelerine dair verdiği bilgilerin açımlanmasıdır. Buna göre tefsir ilminin kaidelerinin birkaç taneyle sınırlı olduğunu belirten Molla Fenari, bu kaidelerin neler olduğunu eserinde zikretmemektedir. Müellifimiz Tarsusi, eserinin tefsir bölümünde ilk olarak bu kaideleri tespit etmeye çalışmıştır. Bununla birlikte kaidelerin istisnalarının olabileceğini de bu kaidelerin sonuna bir uyarı olarak eklemiştir. Tarsûsî’nin incelediği ikinci konu, ayet tefsiridir. Cuma suresinin dokuzuncu ayetini ele alan müellif, söz konusu ayeti on beş farklı başlık altında incelemiştir. Başlıklara bakıldığında her bir başlığın, bir ilim dalına karşılık geldiği görülmektedir. Lafzî ilimlerden manaya doğru bir sıralamanın dikkate alındığı görülmektedir. Buna göre ele alınan başlıklar şunlardır: Lugat (dil), Vaz’, İştikak, Sarf, Nahiv, Meânî, Beyan, Bedî, Aruz ve Kafiye, Mantık, Adabu’l-Bahs, Kelam, İsnad, Usulu’l-Fıkh, Tecvid. Sonuç olarak müfessirin bu tasnifinin her ne kadar dillendirmese de örnek bir ayet tefsiri denemesi olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler: