Özet:

Alımlayıcıların merak, heyecan gibi beklentilerini karşılayan ve onlara keyifli bir oyalanma ve kaçış zevkini yaşatan polisiye roman, iki değişmez öğesi olarak kabul edilen suç ve merak unsurları itibariyle tarih kadar eskidir. Tarih boyunca problemlerin sebeplerini merak edenler, sürekli olarak “suçlu” ya da “sebep” aramışlar, bu arayış onları birtakım maceralara yönlendirmiştir. Bu anlamda polisiyenin tarihi bazı kuramcılar tarafından mitoloji ve masallara; Habil’le Kabil’e kadar götürülür. Polisiye romanın Türk edebiyatında ortaya çıkış tarihi XIX. yy. olarak kabul edilse de, bu türün izlerine sözlü edebiyat ürünlerinde ve mesnevîlerde rastlamak mümkündür. Bir dönemin kurmaca eser ihtiyacına cevap veren mesnevîler, Türk edebiyat geleneğinde polisiye romana da kaynaklık etmiştir. Macera konulu bir mesnevî olan Nâbî’nin Hayrâbâd’ı Feridü’d-dîn Attâr’ın İlâhî-nâme’sindeki bir hikâyenin genişletilmiş hâlidir. Eserde polis/dedektif gibi bir tip yer almasa da, başkahraman Çâlâk adlı bir hırsızdır. Hayrâbâd, döneminde bu tür hikâyelerden hoşlanan alımlayıcıların beğenisini toplamış popüler bir mesnevi olarak uzun yıllar şiir meclislerinde okunmaya devam etmiştir. Hoşsohbetliği ve nüktedanlığı sebebiyle döneminde bu meclislerin aranılan kişilerinden olan Nâbî, akıcı üslûbu ve yaratıcılığı ile gelenekte var olan bir kısa hikâyeyi polisiyeye yaklaştırmıştır. Bu çalışmada polisiye roman, özellikleri ve çeşitleri hakkında bilgi verilecek; Hayrâbâd, anlatı birimlerine ayrılarak olay örgüsünün ayrıntılı bir biçimde görülmesi sağlanacaktır. Hayrâbâd’ın polisiye romana yaklaşan veya ondan ayrılan özellikleri ile bu türe kaynaklık etme yönü incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: