Abstract:

Ehliyet, haklara sahip olup onu kullanma ve sorumluluk altına girip bunun gereklerini yerine getirebilme yeteneğidir. Ehliyet ikiye ayrılmaktadır: İnsaniyet vasfının gerektirdiği fıtrî haklara sahip olma ve sorumlulukların sübutu Vücûp ehliyeti (hak edinme ehliyeti) olarak isimlendirilmektedir. Sorumluluklarla mükellef olup, sahip olunan hakları kullanabilme yeterliliği ise edâ ehliyeti (fiil ehliyeti) olarak isimlendirilmektedir. Herkes, farklı nitelikte de olsa mutlaka ehliyete sahiptir. Vücûp ehliyeti, hak ve yükümlülükler konusunda sınırlı ölçekte kişinin yeteneğini ifade eder. Edâ ehliyeti ise, kişinin Allah’a karşı sorumlulukları ile, insanlara karşı hak ve sorumluluklarını yerine getirmesinde yeterli olup, hukuken meşru fiil yapabilme yeteneğini ifade eder. Edâ ehliyetine sahip olunduktan sonra ortaya çıkan engeller sebebiyle edâ ehliyetinde noksanlık ya da tamamen kaybetme söz konusu olabilmektedir. Ehliyet ârızaları semavî ve kesbî olmak üzere ikiye ayrılır. Semavî ehliyet ârızaları; çocukluk, delilik, ateh, unutma, uyku, bayılma, kölelik, maraz’ul-mevt, hayız, nifas ve ölümdür. Kesbî ehliyet ârızaları ise; cehalet, sefeh, sarhoşluk, hezl (şaka), hata, sefer, ikrahtır. Unutkanlık, akılda var olan bir bilgiyi, hatırlama gücüne normalde sahip olan bir kimsenin hatırlayamamasıdır. Unutkanlık, uyku ve bayılmadan farklı hüküm ve nitelik taşımaktadır. Fıkıh kitaplarında unutmanın hükümlere etkisini gösteren birçok fıkhî hüküm bulunmaktadır. Unutan kişilere kolaylık hükümleri getirilirken, alacaklı olup da borçlusunun unutkanlığı sebebiyle hak kaybına uğrayanların hakları da korunmuştur. Unutmanın uhrevî sorumluluğu kaldırması, İslâm’ın insanın yaratılış özelliklerini dikkate alan fıtrî bir din olduğunu göstermesi açısından da önemlidir.

Keywords: