Özet:

Topluluklar, ilk zamanlardan itibaren ölümü ve ona ait dünyayı anlamlandırmaya çalışmışlardır. Bir tarafta ölümsüzlük arzusu ve ölüme karşı duyulan korku ön plana çıkmıştır. Diğer tarafta ise ölüm etrafında gelişen topluluk imajları ve merasimleri söz konusu olmuştur. Ölüm etrafında gelişen bu inanç, ritüel, algılama ve merasimler farklı coğrafyalarda değişik şekillerde günümüze kadar varlığını devam ettirmiştir. Ölüm sonrası yapılan törenlerde, ortak bir dayanışmanın oluştuğu görülür. Bu törenler insanların sosyal bir etkileşim içerisinde girdiği bir ortamın oluşmasına da kaynaklık etmektedir. Böylece bu durum, törenlerin ve inançların toplumsal işlevi olarak yorumlanır. Bu törenler aynı zamanda bireyin sosyalleşmesine katkıda bulunmakla birlikte toplumsal kültürün kazanılmasına ve bir sonraki kuşaklara aktarılmasında önemli bir görev üstlenmektedir. Ölümün oluşturmuş olduğu en belirgin kültürel motiflerden birisi de mezartaşlarıdır. Mezartaşlarını, Türklerde Balbal dikme geleneğinin İslam kültürüyle birlikte dönüşen kültürel bir biçimi olarak yorumlamak mümkündür. Mezartaşlarında ölen kişinin yaşı, cinsiyeti, mesleği, ekonomik durumu ve soyu gibi bir çok unsurun ön plana çıktığı ve aktarıldığı görülür. Böylece mezartaşına bakarak kişinin ne iş ile uğraştığını tespit etmek ve hayatının kısa bir özetini de bulmak mümkündür. Bu çalışma, temelde “ölüm” etrafında oluşan sosyal tutumlardan hareketle iki başlık etrafında kurgulanmıştır. İlk olarak “ölüm sürecinde ve sonrasındaki ritüellerin ve kültürel davranışların sosyolojik çözümlemesini” yapmış olan bu çalışma, sonrasında “Safranbolu’da Türk-İslam Kültürü etkisiyle oluşmuş ölüm ve mezarlık kültürüne” odaklanmıştır. Çalışmanın ikinci ayağında Safranbolu’nun geleneksel meslek hayatı, bu meslekleri yansıtan mezartaşlarındaki yazıtlardan yola çıkarak yorumlanmıştır. Çalışmanın en önemli amaç ve iddialarından birisi, mezartaşları üzerinden yapılmış bu yorumlamanın, Safranbolu’nun eski ticari ve sosyal hayatına dair bulguları farklı bir perspektiften çözümlemiş olmasıdır.

Anahtar Kelimeler: