Abstract:

XVI. yüzyıldan başlayarak Azerbaycanlı müellifler tarafından çeşitli şair tezkireleri kaleme alınsa da, Azerbaycan tezkirecilik tarihinin teorik açıdan sistematik olarak araştırılmasına, tezkirecilik tarihimizin ortaya konmasına teşebbüs gösterilmemiştir. Azerbaycanlı tez¬kireciler tarafından 40’tan fazla tezkirenin kaleme alınmasına rağ¬men, bunların çok az kısmı incelenmeye tabi tutulmuş ve ya¬yın¬lan¬mıştır. Şimdiye kadar bazı Azerbaycan tezkireleri – Sadık Bey Afşar’ın “Mecmau’l-Havas”ı, Merağalı Muhammed Hasan Han İti¬m¬a¬dü’s-Saltana’nın “Hayrat-ı Hesan”ı, Seyyid Azim Şirvani’nin “Tez¬ki¬re”si, Muhammed Ağa Müctehidzade’nin “Riyâzu’l-Aşıkîn”i, Mu¬ham¬¬med Ali Ter¬bi¬yet’in “Dânişmendân-ı Azerbaycan”ı, Mir Muhsin Nev¬vâb’ın “Tez¬ki¬re-yi Nevvâb”ı, Gulam Memmedli’nin “Tezkire”si ve Şahin Fazıl’ın “Tezkire”si Azerbaycan’da basılmıştır. Azerbaycan tez¬¬ki¬re¬ci¬lik tari¬hi¬nin şimdiye kadar sistematik olarak öğrenilme¬me¬si¬nin bir so-nu¬cu olarak tezkire yazarı olan bazı Azerbaycanlı müellifler Fars kö¬ken¬liymiş gibi gösterilmiştir. Makalede Azerbaycan tezkirecilik tarihi tanıtılmış, Azerbaycan tez¬kireleri sınıflandırılmış, onların dil ve yapı özellikleri, kapsadığı coğ¬rafya ve dönem, yazıldıkları zaman ve mekan ilk kez olarak kar¬şı¬laş¬¬tırmalı bir biçimde incelenmiştir. Yürüttüğümüz araştırmaların sonucu olarak, Azerbaycan tezkire araştırmacılarının karşısında önemli meselelerin durduğunu ve birçok tez¬kirelerimizin kendi araştırmacılarını beklediğini söyleyebiliriz. XVI. yüzyılın ortalarından XX. yüzyılın başlarına kadar telif edilmiş Azer¬baycan tezkirelerinin transkripsiyon ve çeviri metinleri ya¬pıl¬dık¬tan sonra tezkirelerin kendi dönemlerinin edebî ortamı kapsamında ana¬lizi yapılmalı, tezkireler esas alınarak edebiyyat eleştirisinin, ter¬cü¬me sanatının, Azerbaycan ediplerinin diğer halkların ve ülkelerin ede¬bi¬yat adamlarıyla edebî ve kültürel ilişkilerinin tarihi öğrenilmelidir.

Keywords: