Abstract:

Türk dilbilgisi kaynaklarında, geçmiş zaman kipinin türleri; “görülen geçmiş zaman / öğrenilen geçmiş zaman”, “görülen geçmiş zaman / duyulan geçmiş zaman”, “belirli geçmiş zaman / belirsiz geçmiş zaman”, “bilinen geçmiş zaman / bilinmeyen geçmiş zaman”, “kesin geçmiş zaman / sanılı geçmiş zaman”, “-Dİ’lİ geçmiş zaman / -mİş’li geçmiş zaman” biçimlerinde adlandırılmaktadır. Bu adlandırmalarda “belirli / belirsiz, bilinen / bilinmeyen, kesin / sanılı” sözcüklerini kullananlara bir itirazımız yoktur. Çünkü, birbirinin karşıtı (zıddı) anlamlar taşıyan bu sözcükler, hem geçmiş zaman kiplerinin özelliklerini yansıtmakta hem de birbirini içermemektedirler. Ayrıca; adlandırmada, -Dİ ve –mİş eklerini kullanan dilcilere de bir itirazımız olamaz. Ancak “görülen geçmiş zaman / öğrenilen geçmiş zaman”, “görülen geçmiş zaman / duyulan geçmiş zaman” adlandırmaları, isabetli adlandırmalar değildir. Çünkü; bunlardaki “görül- / öğrenil-“ ya da “görül- / duyul-“ fiilleri, anlam bakımından birbirinin karşıtı sözcükler olmadıkları halde, birbirinin karşıtıymış ve birbirinden bağımsız eylemler bildirirmiş gibi kabul edilmektedir. İnsanlar başka duyu organlarıyla “öğrenebildikleri” gibi, “görerek” de öğrenebilirler. Yine, başka duyu organlarıyla “duyabildikleri” gibi, görme duyusuyla da duyabilirler. “görülen geçmiş zaman”, öğrenilen geçmiş zamanın ve duyulan geçmiş zamanın dışında değil içindedir, kapsamındadır. Bu nedenle, geçmiş zaman kipinin türlerini yukarıdaki gibi adlandırmak mantık yanlışlığı taşımaktadır, isabetsizdir. Bu türleri adlandırırken, -Dİ ekiyle oluşturulan geçmiş zaman için “görülen geçmiş zaman” adını kullanacaksak, -mİş ekiyle oluşturulan için “işitilen geçmiş zaman” adını kullanmak daha uygundur.

Keywords: